"Deze keer gaan we het helemaal anders doen. In plaats van dat ik zeg wat jullie moeten doen en wat jullie gaan leren, kunnen jullie me vertellen wat jullie interessant vinden. Jullie hebben de controle."
Een docent wil met haar vmbo-leerlingen aan de slag het het thema "uiterlijk" binnen het gebied Mens & Natuur. Waar een andere docent instructie zou geven over de functie en structuur van de huid, plastische chirurgie, piercings en tatoeages of de gevolgen van zonnebaden voor de huid, besluit deze docent het anders te doen. Ze besluit haar leerlingen een stem te geven door ze mee te laten beslissen over wat er in haar komende lessen aan bod komt.
Het voorbeeld komt uit het recent verschenen proefschrift De stem van de leerling in leerplanontwikkeling van Jeroen Bron, portefeuillehouder en projectleider voor maatschappelijke thema's bij de afdeling Onderzoek & Advies van het SLO. In het proefschrift beargumenteert Bron niet alleen dát we leerlingen moeten betrekken bij leerplanontwikkeling, hij beschrijft bovendien hoe we dat in de klas kunnen doen en welke effecten dat heeft. Leelringen moeten in het onderwijs een stem krijgen omdat ze daar volgens Bron gewoon het recht op hebben. Daarnaast draagt het meedenken over onderwijs bij aan burgerschapsvorming en de ontwikkeling van de 21ste eeuwse vaardigheden.
Op Nederlandse scholen worden leerlingen nauwelijks betrokken bij leerplanontwikkeling
Op basis van een diepgaande theoretische verkenning van de literatuur biedt Bron een oplossing: de leerplanonderhandelingsmethode. In een notendop houdt deze methode in dat leerlingen met elkaar en met hun docent onderhandelen over het leerplan. Een hulpmiddel die hierin centraal staat is het leerplanonderhandelingsinstrument. Dit instrument bestaat uit het doorlopen van vier stappen. De eerste stap houdt in dat leerlingen individueel opschrijven wat ze al over een bepaald onderwerp weten en welke vragen ze daarover hebben. In de tweede stap wisselen leerlingen in groepjes (drie tot vier leerlingen) hun vragen uit en maken ze samen een woordweb. Stap drie houdt in dat de leerlingen in de groepjes overleggen over de vragen die ze willen selecteren, welke aangepast moeten worden en welke vragen ze het meest relevant en interessant vinden. Tenslotte onderhandelen de groepjes klassikaal over de vragen die ze tijdens de komende lessen aan bod willen laten komen. De docent voegt waar nodig vragen toe die hij/zij moet behandelen en beargumenteert waarom hij/zij dat doet.
Om de effecten van de leerplanonderhandelingsmethode te onderzoeken, heeft Bron zijn methode toegepast in achttien klassen van vijf vmbo-scholen, waaronder een daltonschool. Op de daltonschool werd het thema "pesten" in acht verschillende klassen behandeld. Vragen waar leerlingen op deze school mee op de proppen kwamen waren bijvoorbeeld: "Wat is cyberpesten?", "Wat doen scholen aan het voorkomen van pesten?" en "Hoe voelen de gepeste en de pester zich?".
Uit het onderzoek van Bron blijkt dat de meeste docenten de vragen van hun leerlingen gebruikten als input voor de komende lessen. Leerlingen konden hun standpunten uiten en werden gehoord. Door het formuleren van vragen namen ze deel aan het maken van besluiten die hen aangingen. Volgens Bron maakten ze "een verschil voor de komende lessen". Leerlingen waren verder in het algemeen meer betrokken en gemotiveerd. Verder realiseerden leerlingen en docenten zich dat de voorkennis over de behandelde onderwerpen groter was dan verwacht. Onderwerpen die dicht bij de belevingswereld van leerlingen liggen (zoals sport, uiterlijk en pesten) zijn meer geschikt voor leerplanonderhandelen.
Bron brengt theorie en onderzoek naar leerlingenparticipatie, burgerschapsvorming en leerplanontwikkeling prachtig samen in een concrete benadering die leerlingen daadwerkelijk een stem geeft in het onderwijs. Bron stelt dat in Nederland de stem van de leerlingen herkenbaar is in bijvoorbeeld het freinet- en jenaplanonderwijs en in het International primary curriculum (IPC). Maar ook het montessori- en daltononderwijs bieden leerlinggerichte didactiek en er speelt momenteel de discussie over hoe we gepersonaliseerd leren kunnen realiseren: hoe kunnen we ons onderwijs beter afstemmen op het niveau, tempo, behoefte en interesse van leerlingen? Bron stelt dat je leerlingen hierover kan en wellicht moet laten meedenken. Laten we het deze keer "helemaal anders doen".
Bron, J. (2018). Student voice in curriculum development, Explorations of curriculum negotiation in secondary education classrooms [De stem van de leerling in leerplanontwikkeling. Verkenningen van leerplanonderhandeling in klassen voor voortgezet onderwijs]. Proefschrift Universiteit voor Humanistiek.
Lees het proefschrift van Jeroen Bron >>
