Inclusief Programmeeronderwijs

Achtergrond

Op steeds meer basisscholen worden programmeerlessen aangeboden. Dit geeft jonge leerlingen de mogelijkheid kennis te maken met digitale vaardigheden en computational thinking. Dat zijn waardevolle vaardigheden in de huidige maatschappij met steeds meer digitalisering en technologie. Het is daarom van belang dat alle kinderen hieraan mee kunnen doen.

Programmeren met een visuele beperking

Er zijn momenteel veel verschillende programmeermaterialen beschikbaar voor de basisschool. Deze materialen hebben een sterk visueel karakter, waardoor deze niet toegankelijk zijn voor leerlingen met een visuele beperking. Dit heeft als gevolg dat blinde en slechtziende leerlingen, zowel in het regulier als in het speciaal onderwijs, niet deelnemen aan het programmeeronderwijs. Hierdoor kunnen zij hun digitale vaardigheden minder ontwikkelen. En dat terwijl deze groep juist veel baat heeft bij deze vaardigheden. Steeds meer banen vragen om digitaal goed vaardig te zijn, wat de kansen vergroot voor iemand met een visuele beperking op de arbeidsmarkt.

Daarnaast biedt ondersteunende technologie een belangrijke rol in toegang hebben tot de ziende wereld, waardoor het essentieel is om hiermee te kunnen werken.

Toegankelijkheid en inclusiviteit van programmeermaterialen

Wij hebben onderzoek gedaan naar de toegankelijkheid en inclusiviteit van een aantal veelgebruikte programmeermaterialen in het Nederlandse basisonderwijs. Een nauwe samenwerking tussen Universiteit Leiden, Koninklijke Visio, Bartiméus en Saxion heeft geleid tot inzichten in welke mate bestaande materialen toegankelijk zijn voor blinde en slechtziende leerlingen. En bij niet volledige toegankelijkheid, hoe deze materialen,  instructies en opdrachten toegankelijk gemaakt kunnen worden voor deze leerlingen. Daarbij hebben we ook gekeken naar inclusieve aspecten van de materialen, zoals in hoeverre scholen het kunnen inzetten in het reguliere onderwijs, waarbij zowel ziende als blinde en slechtziende leerlingen (samen) kunnen werken met de programmeermaterialen.

Uiteindelijk hebben we hand-outs opgeleverd voor leerkrachten in het regulier en speciaal onderwijs ter ondersteuning van het kiezen van programmeermateriaal, wanneer zij één of meerdere blinde of slechtziende leerlingen in de klas hebben.

Toegankelijke programmeermaterialen

Het onderzoek geeft aan dat verschillende programmeermaterialen goed tot redelijk goed bruikbaar zijn voor slechtziende en blinde leerlingen. Het gaat dan om:

• diverse unplugged materialen;
• de educatieve robots de Bee-bot en Blue-bot;
• programmeertalen zoals HTML.

Vier programmeermaterialen, v.l.n.r.: de Bee-bot, de Blue-bot, voelbare elementen op de kaartjeslezer van de Blue-bot, kralen om unplugged te programmeren.

Andere materialen zijn met name voor blinde leerlingen minder goed te gebruiken. Blokprogrammeren is voor hen niet toegankelijk, maar voor slechtziende leerlingen vaak wel, eventueel met zoomfunctie of vergroot scherm. Er zijn ook materialen die voor blinde leerlingen deels toegankelijk zijn. Dit geldt bijvoorbeeld voor Sonic Pi, waarbij het codeschrijven niet geheel goed werkt met een schermlezer maar leerlingen wel goed de muziek die je codeert kunnen volgen.

Tips bij het kiezen van programmeermateriaal

• Zeker in beginnende lessen zijn unplugged materialen en educatieve robots een goede optie voor een klas met een slechtziende of blinde leerling.
• Daarnaast kan, bij materialen die niet geheel toegankelijk zijn, de leerling gebruikmaken van een kleine aanpassing, of een eromheen-werkmethode.
  • Een kleine aanpassing is bijvoorbeeld een voelbaar element op een robot plaatsen.
  • Eromheen-werken betekent dat als het coderen in een programma niet toegankelijk is, doordat het niet combineerbaar is met de schermlezer, de leerling de code typt in een toegankelijke tekstverwerker en deze dan copy-paste naar het programma.
• Een andere optie is in een samenwerking tussen een slechtziende of ziende en blinde leerling de taken te verdelen.

Bij alle materialen kan het helpen om:

• aan te sluiten bij de dagelijkse leefwereld van de leerlingen;
• uitgebreide instructie te geven aan het begin;
• in te zetten op motivatie, betrokkenheid, en plezier.

Handouts

• Ben je als leerkracht in het basisonderwijs (regulier of speciaal) op zoek naar een overzicht van toegankelijke programmeermaterialen, of zoek je een materiaal om in te zetten in de les met een slechtziende of blinde leerling? Download hier de Handout Programmeermaterialen voor leerlingen met een visuele beperking.  
• Wil je weten hoe je inclusief kunt unplugged programmeren? Download hier de Handout Unplugged Programmeren voor leerlingen met een visuele beperking.

Financiering

ZonMw

Looptijd

December 2018 t/m februari 2022

Publicaties

• The perception of Teachers on Usability and Accessibility of Programming Materials for Children with Visual Impairments | Transactions on Computing Education
• An Exploration of Unplugged Programming Education for Elementary School Children who have Low Vision or are Blind

Partners