Klimaat en droogte

Vanwege onzekerheden in de aanpassing van het menselijk gedrag (de mate van terugdringing van broeikasgassen) en natuurlijke klimatologische processen (waaronder luchtaanvoer en luchtvochtigheid), is de bandbreedte in de KNMI-scenario’s nog groot. Desalniettemin wijzen alle scenario’s in dezelfde richting: een klimaat met doorgaans nattere winters en drogere zomers, met extreme buien. We zullen ons dan ook moeten aanpassen om de veiligheid en leefbaarheid van Nederland op peil te houden, met een robuust watersysteem en gezonde ecosystemen. Beleidskaders tot het anders omgaan met water én ruimte is op landelijk niveau vastgelegd in het Deltaprogramma**.

Vorming onderzoeksagenda

De onderzoekslijn Klimaat en Droogte van het lectoraat Sustainable Areas and Soil Transitions aan Hogeschool Saxion wil bijdragen aan een klimaatbestendige leefomgeving in 2050, met een doorkijk naar 2100. Hiertoe wordt in praktijkgericht onderzoek de focus gelegd op de relatie tussen ruimtelijke ontwikkeling, een vitale bodem en een robuust watersysteem. We onderzoeken hoe klimaatadaptatie kan worden bereikt via ontwerpprincipes, inrichtingskeuzes en beheer(maatregelen) in de leefomgeving, alsmede via concrete handelingsperspectieven voor klimaatadaptatie. Deze onderzoeksactiviteiten pakken we op in nauwe samenhang met onderwijs binnen Saxion via onder meer praktijkprojecten, afstudeerprojecten en het Smart Solutions Semester. Zo kan de opgedane kennis vanuit de onderzoekslijn direct zijn weg vinden naar de opleidingen én kunnen studenten kennismaken met actuele en aansprekende projecten met maatschappelijke relevantie. Ten aanzien van kennisontwikkeling en -deling onderscheiden we drie kernthema’s voor onze onderzoeksagenda, welke hieronder worden toegelicht.

Governance voor klimaatadaptatie

Aangezien in Nederland eeuwenlang de focus is geweest op het beheer en afvoeren van een teveel aan water, is de governance daar nog grotendeels op ingericht. Het gaat dan om de manier waarop overheden, in samenhang met andere stakeholders, beleid en maatregelen ontwikkelen, implementeren en beheren om tot klimaatadaptatie te komen. Met de toename van droogteproblematiek is een nieuwe blik op governance nodig. Eén van die uitdagingen waar de huidige praktijk mee worstelt, is het vinden van een balans in beleid, maatregelen en beheer tussen enerzijds het beheersen van droogte-impact en voorzien in waterbeschikbaarheid voor essentiële functies en, anderzijds, het voorkomen van wateroverlast in nattere winters en ten tijde van extreme zomerbuien.

In ons onderzoek krijgen we grip op benodigde institutionele innovaties door inzicht te vergroten in de taken en verantwoordelijkheden van verschillende actoren, besluitvormingsprocessen, coördinatie van acties en samenwerking in het netwerk van stakeholders, die een rol spelen bij beleid rondom klimaatadaptatie. Volwassenheidskaders voor governance brengen de effectiviteit van governance in kaart en helpen bij de identificatie van obstakels, uitdagingen en ontwikkelpunten.

Inzicht in de impact van droogte

De laatste jaren wordt de impact van droogte steeds duidelijker zichtbaar. Voorbeelden hiervan zijn beken, die langere perioden droogvallen en de sterfte van stedelijk groen als gevolg van watertekorten, hogere temperaturen en variatie in grondwaterstanden. Het vergroten van inzicht in de bodem, ondergrond en het watersysteem is essentieel om de processen die leiden tot droogte én een gevolg zijn van droogte beter te begrijpen, te voorspellen en te beïnvloeden. De snelle ontwikkeling in sensoring, data-analyse en visualisatietechnieken biedt mogelijkheden om in de toekomst beter te anticiperen op droogte(impact).

De kennis over de effecten van droogte kan worden vergroot door het toepassen van slimme data-analyse met behulp van verschillende geografische informatie en machine learning technieken. Hierbij maken we onder meer gebruik van lidar data en luchtfotografie om gedetailleerde beelden van het landschap te verkrijgen. Daarnaast verzamelen we historische gegevens over de effecten van droogte op vegetatie via de bestudering van boomringen.

R&D voor concrete klimaatadaptieve maatregelen

Als praktijkgerichte onderzoeksgroep ligt onze focus op de ontwikkeling van concrete en toepasbare (innovatieve) oplossingen. Deze oplossingen zijn cruciaal voor het creëren van een klimaatbestendige leefomgeving. Een voorbeeld hiervan is het onderzoek en de realisatie van zogenaamde klimaatpleinen. Op een klimaatplein worden diverse maatregelen gecombineerd om de impact van klimaatverandering en droogte op de leefomgeving te verminderen, waaronder vergroening in steden, het vergroten van infiltratiecapaciteit door waterdoorlatende bestrating of de aanleg van voorzieningen voor regenwateropvang en -hergebruik.

In samenwerking met regionale partners worden best practices van reeds werkende oplossingen opgetekend en verder in het (regionale) netwerk verspreid. Daarnaast verzamelen we in fieldlabs waardevolle inzichten over de effectiviteit van maatregelen, zoals typen toegepaste vegetatie, nieuwe vormen van verharding, waterafvoer-, waterbuffering en wateropslagsystemen.

Leren met regionale netwerken en ambitie

Kennisdeling vindt plaats via disseminatie-activiteiten in het netwerk van regionale partners binnen onder meer Twente en de Stedendriehoek. Dit wordt bereikt door binnen projecten, deels gebruikmakend van bestaande sterke relaties, actieve samenwerking te zoeken met deze netwerkpartners. Daarnaast vindt kennisdeling plaats in onderzoeksprojecten op nationaal en, waar mogelijk, internationaal niveau.

Op lange termijn willen wij als onderzoeksgroep op de kaart staan als vooraanstaande kennisinstelling in het ruimtelijk ontwikkelingsproces, die datagedreven, slimme oplossingen aandraagt waarin onder- en bovengrond met elkaar verbonden zijn en bijdragen aan klimaatopgaven met betrekking tot droogte. We willen preferred partner zijn in projecten die bijdragen aan voldoende watervoorraden voor landbouw en stedelijk gebied, rekening houdend met toekomstige extreme situaties. Governance, ruimtelijke kwaliteit, data-analyse en –visualisatie vormen hierbij de unique selling points van ons lectoraat.

* KNMI. (2023). KNMI’23 Klimaatscenario’s voor Nederland

** Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. (2024). Deltaprogramma 2025 ‘Naar een nieuwe balans in de leefomgeving: Ruimte voor leven met water’. https://dp2025.deltaprogramma.nl