Circulaire leefomgeving

Laten we niet alleen grotten gebruiken, maar met de materialen om ons heen iets gaan bouwen om ons comfortabel en veilig te voelen. De eerste bouwwerken werden met materialen uit de directe omgeving gebouwd. Sterker nog, het gros van de gebouwen wordt vandaag de dag nog steeds met grondstoffen uit de omgeving gebouwd, maar de behoefte aan gebouwen en bouwwerken is groter dan ooit, een deel van de materialen wordt over aanzienlijke afstanden getransporteerd en veel grondstoffen ondergaan bewerkingen met flinke emissies. Kortom, de materiaalgebonden milieu-impact van de gebouwde omgeving is groot en willen we duurzaam zijn, zodat toekomstige generaties ook vooruit kunnen, dan moet dit duidelijk anders.

De transitie die zich hier mee bezig houdt, is de circulaire transitie. In een lineaire economie worden producten ontworpen, gemaakt, verkocht, gebruikt en weggegooid. Soms worden ze zelfs verrassend snel weggegooid. In een circulaire economie worden materiaalstromen gesloten, zodanig dat een uitstroom van materialen altijd ergens ook weer een instroom van grondstoffen betekent. In een ideale situatie hebben we dan geen nieuwe materialen of fossiele brandstoffen meer nodig en afval bestaat niet meer. Naast het hergebruiken en recyclen van technische materialen, zullen biologische materialen in de toekomst weer opnieuw de basis gaan vormen voor onze gebouwde omgeving.

Agenda met circulaire vraagstukken

Sinds 2018 is het lectoraat SAST aan de slag gegaan met de circulaire transitie in de gebouwde omgeving, of kortweg circulair bouwen, en heeft in samenwerking met Balance&Result en Pioneering een transitieagenda Circulair Bouwen voor de provincie Overijssel opgesteld. Door middel van interviews in het werkveld kwamen we erachter, dat er op dat moment eigenlijk negen vraagstukken bestonden*. Op het gebied van 1. Bouwcultuur en -gedrag, 2. Bouwwet- en regelgeving, 3. Bouw-, beheer- en exploitatieprocessen, 4. Bouwcommercie en businessmodellen, 5. Financiering, 6. Bouwkwaliteit, 7. Bouwtechniek, 8. Logistiek en 9. Bouwonderwijs lagen er toen nog heel wat uitdagingen.

In de afgelopen jaren hebben we kunnen zien dat er mooie ontwikkelingen hebben plaatsgevonden, waaruit blijkt dat er echt wel oplossingen bestaan voor de vraagstukken. De aandacht voor het onderwerp circulaire economie is niet alleen binnen ons lectoraat groot, ook breder binnen Saxion is er aandacht voor. Binnen de opleiding Bouwtechnische Bedrijfskunde en Civiele Techniek bijvoorbeeld. Er bestaat binnen Saxion ook een minor circulaire economie. Qua onderzoek is het bestaan van het zwaartepunt Circulaire Innovatie & Energietransitie een belangrijk gegeven. Er zijn tevens naast SAST sowieso twee andere lectoraten actief op het thema circulaire economie in de gebouwde omgeving, namelijk het lectoraat Business Models, dat een onderzoekslijn circulaire businessmodellen kent, en het lectoraat Sustainable Building Technology, dat zich onder andere richt op het karakteriseren en testen van circulaire bouwmaterialen.

Onderzoeksprojecten binnen het lectoraat

Binnen het lectoraat SAST hebben we sinds het opstellen van de transitieagenda met name mogen werken aan een vier jaar durend Europees Horizon 2020 project met de naam CityLoops. In dat project werden Europese gemeenten geholpen met de transitie naar een circulaire economie, wat betreft biowaste enerzijds en construction and demolition waste anderzijds. We trokken in het bijzonder met de gemeente Apeldoorn op, alwaar we diverse kleinere projecten draaiden rondom de straat Griffiersveld om circulair materiaalgebruik te bevorderen en de gemeentelijke organisatie voor te bereiden**.

Daarnaast is er gewerkt aan een paar door de provincie Overijssel gefinancierde Impuls Circulair Bouwen projecten, evenals aan diverse door externe partijen gefinancierde kortlopende projecten. Bijzonder hierbij is het project om circulair bouwen in de onderwijsprogramma’s van het middelbaar en hoger beroepsonderwijs, alsmede op de universiteit te krijgen. Noemenswaardig is ook zeker de prestatie van een studententeam om in slechts een half studiejaar een circulaire tiny cabin te ontwerpen en te realiseren op Buitenplaats Vinckeboom in Diepenheim***.

Momenteel lopen er twee SIA RAAK-publiek projecten, waarbij circulariteit op een andere manier een rol speelt. In het ene geval betreft het de mogelijkheid om ondergrondse zoutcavernes her te gebruiken na de zoutwinning voor energieopslag en in het andere geval worden de netwerken bestudeerd, die een rol spelen in het komen tot een circulaire economie in een zevental gemeenten.

Reflectie en toekomstbeeld

In de uitvoering van de voorgenoemde projecten staat samenwerking centraal met onderwijs, overheid en/of ondernemers. Waar materiële zaken minder lijken te worden, wanneer je het deelt, wordt kennis meer als je het deelt. We hebben nu met name projecten gedraaid, waarbij materialen in de kringloop houden en de reductie van afval een rol speelt. Tevens hebben we onderzocht hoe op een circulaire economie kan worden gestuurd en zijn technische instrumenten ontworpen, zoals bijvoorbeeld materialendepots en online marktplaatsen. Één belangrijk gebied ontbreekt tot op heden nog in ons circulair bouwen onderzoeksportfolio, namelijk de biologische bouwmaterialen. Er zijn diverse mooie organisaties en initiatieven, denk bijvoorbeeld aan Building Balance en Twentse Bouwboeren, die zich hier gelukkig goed voor inzetten en ook collega-lectoraten zijn actief. Het was voor SAST al wel mogelijk een kleine expositie met biologische bouwmaterialen te faciliteren in het Saxion gebouw Elderink, maar van onderzoek op dit vlak is het tot op heden nog niet gekomen. Andere onderzoeksvoorstellen zijn al wel in voorbereiding, want ook in deze onderzoekslijn is nog veel werk te verrichten.

Lees meer over dit project

* Bruijn, T. de, Bults, J., Engelsman, L., Entrop, B., Smit, M., Straatman, J., Vrielink, R., 2019. Circulair Bouwen; een transitieagenda voor Overijssel.

** Entrop, B, Bruijn, T. de, Hellemans, A., 2024. Circulaire wegconstructie in Apeldoorn; de afgelegde route van deelprojecten. Stadswerk 2, pp. 32-35.

*** Entrop, B, Kuiphuis, B., Tetteroo, J., 2022. Tiny lodge als proeve van circulair bouwen. VV+ december, pp. 36-41.