Bewustwording: de kern van zelfsturend leren met iSelf

Om een impuls te geven aan de professionalisering van hun leerkrachten, "met het oog op de ontwikkeling van zelfsturend leren van zowel leerlingen zonder als mèt toelaatbaarheidsverklaring voor het speciaal onderwijs", heeft de Synergieschool een projectaanvraag ingediend bij de OnderwijsWerkplaats, de onderwijsinnovatieagenda in de Provincie Limburg. De subsidie is inmiddels toegekend met als resultaat dat we sinds begin 2019 met vijf leerkrachten van Unit 3 van de Synergieschool aan de slag zijn gegaan met onze professionaliseringsaanpak iSelf.

Kernwoord bij iSelf is volgens de leerkrachten bewustwording: bewust worden van wat jij als leerkracht doet om het leerproces van leerlingen te sturen. Concreet betekent dit bewust worden van wat je als leerkracht doet om zelfsturend leren aan te leren, waarom je dat doet, wanneer precies en hoe je dat doet. Dat zijn de belangrijkste stappen die de leerkrachten van de Synergieschool de afgelopen tijd hebben gezet.

Expliciete instructie

In iSelf gaat het erom dat leerkrachten tijdens reguliere lessen expliciete instructie geven aan leerstrategieën voor zelfsturend leren. Leerstrategieën zijn cognitieve, metacognitieve en motivationele processen die een leerling inzet en aanstuurt om zijn of haar leerdoelen te bereiken. In iSelf beginnen we met een plenaire training waarin we bespreken hoe een expliciete instructie van een strategie eruit ziet. We leggen uit dat een expliciete instructie betekent dat de leerkracht uitlegt wat de strategie inhoudt, waarom je hem in een bepaalde les (wanneer) inzet en hoe je hem inzet. 

Een voorbeeld. Voorkennis activeren is een strategie die we veel terugzien in de lessen van leerkrachten, Vaak is de instructie impliciet of is er zelfs geen sprake van een instructie. Er wordt aan de leerlingen gevraagd: "Wat weten jullie nog van de vorige keer?" De leerkracht schat op deze manier in wat er nodig is om het leerproces te vereenvoudigen. Logisch ook, het vraagt om een hele vertaalslag om dit leerlingen eigen te laten maken. De keerzijde is echter dat leerlingen zo niet weten hoe ze zelf voorkennis kunnen activeren als ze zelfstandig aan het werk zijn. Ook is het maar de vraag of leerlingen zich er op deze manier van bewust zijn dat het activeren van voorkennis hen helpt bij het leren en hoe ze dat straks zelf kunnen doen. iSelf laat zien hoe je door expliciete instructie leerlingen handvatten biedt om meer zelfsturend te leren.  

iSelf op de Synergieschool

De leerkrachten van Unit 3 hebben inmiddels training gehad en zitten nu, april 2019, middenin het coachingstraject. Voorafgaand aan de coaching leggen we lesbezoeken af. Vervolgens worden na afloop in intervisiebijeenkomsten beelden van deze lesbezoeken bekeken. Inzichtelijk wordt welke strategieën een leerkracht inzet. Vragen die tijdens deze bijeenkomsten aan bod komen zijn: wat doe je - bewust of onbewust - om je leerlingen te helpen? Geef je expliciete instructie, zodat de leerling de strategie zelf óók als handvat krijgt aangereikt, een impliciete instructie, of helemaal geen instructie. Geconcentreerd bekijken de leerkrachten een opname van een collega. "Ja, hij benoemt de strategie - voorkennis activeren - legt uit wat de voordelen zijn, wanneer de strategie handig is en hoe je dat doet: met een woordweb." In de opname is te zien dat de leerkracht, nadat hij zijn instructie heeft gegeven, zijn ronde loopt. Hij stelt de leerlingen vragen en geeft hints. Zijn collegaleerkrachten merken op: "Hé, is dat niet écht het 'hoe' van voorkennis activeren? Niet het woordweb, maar de vragen die je stelt prikkelen de leerlingen om terug te denken aan bepaalde situaties, zodat er weer 'lampjes gaan branden'?" En dat is het geheim van zelfsturend leren volgens deze leerkrachten: je doet alles om het leerproces te sturen, veel meer dan je zelf beseft. Maar je bewust worden van wat je doet, waarom, wanneer en hoe, dat is de kern.

De leerkrachten bouwen zo met behulp van iSelf aan hun onderwijsrepertoire. Een bewuste rugzak vol mogelijkheden om het leren van leerlingen effectief, efficiënt én plezierig in te richten. Want ook al is het doel het zelfsturend leren van leerlingen te stimuleren, we merken toch ook vooral dat leerkrachten weer meer grip krijgen op het leren. Dat ze zich bewust worden van wat ze doen, maar ook nadenken waarom ze het doen, waarom op dat moment, en op welke manier precies. En zo werkt de Synergieschool aan de professionalisering van hun leerkrachten. 

Meer weten over de Synergieschool en het team? Bekijk het geweldige filmpje dat het Arbeidsmarktplatform PO maakt in februari 2019.

Door:
Jory Tolkamp - onderzoeker van het lectoraat Vernieuwingsonderwijs Saxion
Daniël Fermont - coördinator Kwaliteitszorg en Innovatie Synergieschool & projectleider OnderwijsWerkplaats Limburg
Patrick Sins - lector Vernieuwingsonderwijs Saxion en Thomas More Hogeschool