Als de kerk leegstaat: studenten Jan des Bouvrie Academy helpen bij herbestemming religieus erfgoed

“Dit project gaat om een maatschappelijk gebouw. Dat vind ik er zo leuk aan. Het kerkgebouw ligt centraal in het dorp. Ondanks dat de kerk weinig bezoekers trekt, vinden veel mensen dat het gebouw bij het dorp hoort. De bewoners staan er voor open om samen na te denken over nieuwe nevenactiviteiten die in de kerk plaats kunnen vinden,” vertelt Daniëlle (foto).

Transformatievraagstuk

Uit eigen onderzoek van dagblad Trouw blijkt dat tientallen gemeenten zich de komende jaren moeten buigen over de toekomst van hun kerkgebouwen. Van de bijna 7000 kerken die in Nederland leegstaan, hebben er 1400 de afgelopen jaren een andere bestemming gevonden. In het zoeken naar die nieuwe bestemming gaan kerkbesturen steeds vaker het gesprek aan met gemeenten, erfgoedorganisaties en onwonenden: wat moet er gebeuren met de kerk in onze wijk, in ons dorp? De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) biedt financiële ondersteuning om dat transformatievraagstuk de komende jaren te helpen beantwoorden.

Saxion-studenten buigen zich over nieuwe bestemming

Ook het hbo-onderwijs speelt dus een steeds prominentere rol in onderzoek naar nieuwe ontwerpmogelijkheden voor kerken en kloosters. De afgelopen jaren studeerden verschillende Saxion-studenten van de Jan des Bouvrie Academy af op kerkgebouwen die (deels) een nieuwe bestemming moesten krijgen. Daniëlle is met haar project nog volop aan de slag: “In Markelo loopt het kerkbezoek terug. De kerk blijft in gebruik voor diensten, maar het bestuur zoekt ook naar mogelijkheden voor nieuwe activiteiten,” vertelt ze. “Daarvoor hebben we met onze projectgroep een ontwerp gemaakt, gebaseerd op de uitslag van online een enquête die we onder de dorpsbewoners hebben gehouden. Die enquête is massaal ingevuld maar omdat ons project nog loopt, kan ik nu nog niets over die nieuwe activiteiten zeggen.”

Vanaf februari aan de slag met praktijkcases in een living lab

De opleiding IDS van Saxion ziet kansen voor studenten om hun kennis en talent voor ontwerpdenken in te zetten voor deze maatschappelijke opgave. Yvonne Temmink is teammanager bij de Jan des Bouvrie Academy en legt uit dat de Interior Design Studio fungeert als living lab voor actuele ontwerpopgaven. In februari 2021 starten derdejaars studenten in dat living lab met praktijkcases voor kerkgemeenschappen, die voor de keuze staan: passen we ons gebouw aan voor nevengebruik, stoten we het af of is er nog meer mogelijk? De opdrachten bereiken Saxion van verschillende kanten: vanuit kerkbesturen, vastgoedeigenaren, beheerders, projectontwikkelaars en particulieren. “IDS-studenten werken al langer aan grote herbestemmingsopdrachten, maar het is voor het eerst dat ze een heel semester met deze ontwerpopdrachten bezig gaan. Dit soort vraagstukken over kerkgebouwen lenen zich goed om binnen Saxion als opleidingsoverstijgend project aan te pakken,” zegt Yvonne.

Van muzieklokaal tot hotel

Ook denkt de opleiding na over samenwerking met andere hogescholen rond dit vraagstuk. Als het gaat om nevenactiviteiten of herbestemming van religieus erfgoed zijn de oplossingen even divers als de behoeften, vult Sarah Hamming aan. Ze is als docent Ontwerp aan de Jan des Bouvrie Academy verbonden: “Denk aan woningen, zorgcentra, een muzieklokaal of kunstgalerie, maar ook aan een disco, hotel, restaurant of een moskee. Onze studenten onderzoeken, voorafgaand aan het ontwerp, de precieze wensen en verwachtingen van de betrokken.” Een andere of aanvullende functie van een kerkgebouw ligt soms gevoelig bij kerkgangers en omwonenden, vertelt ze: “Mensen hebben vaak dierbare herinneringen aan of in een kerk. Onze IDS-studenten kunnen daarin ook weer een fris, nieuw perspectief geven en dat heel mooi verbeelden.”