Executieve functies en montessorionderwijs

In dit onderzoek toetsen we, in samenwerking met de Nederlandse Montessori Vereniging (NMV) en de Nederlandse Montessori Onderzoeksgroep (NMO) de veronderstelling dat montessorionderwijs meer bijdraagt aan de ontwikkeling van executieve functies dan traditioneel ingericht onderwijs.

Executieve functies

De interesse voor het bevorderen van executieve functies in het onderwijs is momenteel groot. Executieve functies zijn vaardigheden die ons in staat stellen om problemen op te lossen, te plannen, te redeneren en ons gedrag bij te sturen. Ze zijn dan ook van cruciaal belang bij het leren en het uitvoeren van schoolse vaardigheden, wat door een aanzienlijke hoeveelheid studies wordt onderschreven. Zo dragen executieve functies bij aan het verbeteren van het leervermogen van kinderen en hebben ze zelfs een doorwerking op hun lichamelijke en mentale gezondheid.

Executieve functies zijn te trainen

Des te interessanter is het dat executieve functies getraind kunnen worden. Verondersteld wordt dat één van de meest effectieve programma's voor het trainen van deze functies het montessorionderwijs is. Deze veronderstelling werd meerdere malen bevestigd door Amerikaans onderzoek van Angeline Lillard. Haar studies bevestigen het beeld dat Diamond schetst: leerlingen op montessorischolen scoren beter op executieve functies dan leerlingen op 'conventionele' scholen (Lillard, 2012; Lillard et al, 2017; Lillard & Else-Quest, 2006). Dit gold overigens alleen voor 'klassieke' montessorischolen: scholen die het montessoriconcept strikt hanteren.

Twee fasen van onderzoek

Het onderzoek naar de vraag of montessorionderwijs de executieve functie bevordert bestaat uit twee fasen. De eerste fase (juni-oktober 2019) wordt gekeken naar de mate waarin het montessoriconcept door Nederlandse scholen wordt uitgevoerd. In de tweede fase (oktober 2019-juni 2020) worden er tests voor executieve functies afgenomen. 

Fase 1: Vragenlijst implementatie montessoriconcept

Wanneer er gesproken wordt over "het montessorionderwijs" in Nederland, moet eerst duidelijk zijn hoe de montessorischolen vorm geven aan het concept. Middels een vragenlijst  worden montessorileraren bevraagd hoe zij invulling geven aan het montessoriconcept in hun groep. De ingevulde vragenlijst geeft een beeld van de mate waarin het montessoriconcept op de Nederlandse scholen is geïmplementeerd. Aan alle montessorileraren in Nederland wordt gevraagd voor 30 juni 2019 de digitale vragenlijst in te vullen. Wanneer alle leraren van een school meedoen, ontvangt de school na de zomer van 2019 een geanonimiseerde terugkoppeling.

Fase 2: Test executieve functies

De tweede fase loopt van oktober 2019 tot en met juni 2020. In deze fase worden online de tests voor het meten van executieve functies bij leerlingen afgenomen. Dit onder begeleiding van de eigen leraar en ondersteund door leden van de NMO. Doelstelling is om ongeveer 300 kinderen van ongeveer 12 montessorischolen deel te laten nemen aan deze fase van het onderzoek. Om de bijdrage van montessorionderwijs aan het bevorderen van executieve functies vast te stellen, zullen alleen kinderen die vanaf groep 1 montessorionderwijs hebben gevolgd deelnemen aan het onderzoek. De tests worden minstens drie keer (duur ongeveer 10 minuten per test) bij de leerlingen afgenomen. 

Daarnaast worden de tests afgenomen bij een controlegroep bestaande uit een gelijk aantal reguliere scholen en leerlingen. Deze controlegroep wordt gebruikt om te kijken in hoeverre montessorischolen, al dan niet, beter presteren op executieve functies. Uitkomsten geven montessoribasisscholen inzicht in de verschillen en overeenkomsten tussen het montessoriconcept en de reguliere basisscholen; het unieke karakter van montessori; op welke wijze dit wordt geïmplementeerd door montessorischolen en welke doorwerking dat heeft op de executieve functies.