‘De verschuiving van offline naar online criminaliteit dwingt ons onze bakens te verzetten’

Tropenjaren maakte Remco, toen hij destijds zijn studie Integrale Veiligheidskunde combineerde met een baan bij de landmacht. “Ik heb daar wel geleerd wat hard en gedisciplineerd werken is,” vertelt de Saxion-lector. Na zijn masterthesis en promotie aan de Vrije Universiteit Amsterdam verruilde Remco zijn functie als hoofddocent bij de Hogeschool Utrecht voor een onderzoeksfunctie bij Saxion. Een jaar is hij nu als lector werkzaam bij onze hogeschool. “Veiligheidsbeleving was mijn eerste academische liefde, maar sinds ik bij Saxion werk, is mijn fascinatie voor de digitalisering van de samenleving enorm gegroeid. Vooral voor alle veiligheidsvraagstukken die daar mee samenhangen.”

Potentieel goud

Die vraagstukken spelen zich af op het snijvlak van de offline en online wereld, of juist in de enorme verschuiving die we van die offline naar de online wereld gemaakt hebben. Als burger, ondernemer en consument. Ook criminelen verlegden echter hun activiteiten. Daarnaast is er de overheid, die samen met maatschappelijke instanties naar antwoorden zoekt op problemen die in die hybride offline-online-wereld spelen. Niet alleen door criminaliteit met een zogenaamd hard technisch tegenoffensief tegemoet te treden, maar ook in het zoeken naar goede afstemming en samenwerking tussen instanties.

“Vanuit ons lectoraat zien we de digitalisering van de samenleving als kans. We hebben een onderzoekslijn die zich daar op richt. De toegenomen hoeveelheid beschikbare data en het combineren van die datastromen geven ons de sleutel om tot informatie-gestuurd maatwerk te komen. Er is zoveel data beschikbaar over buurten, wijken en vraagstukken waar mensen vanuit verschillende disciplines met elkaar aan werken. Dat type data wordt helaas nog weinig ontsloten, zit verstopt in allerlei verschillende stromen en wordt nog veel te verzuild benaderd. Met geanonimiseerde metadata hebben instanties potentieel goud in handen om problemen te analyseren en tot interventies te komen. Big Data heeft toegevoegde waarde om al die stromen bij elkaar te brengen.”

Over beleidslijnen en grenzen kijken is moeilijk

Het is niet alleen de online verzuiling die de aanpak van veel veiligheidsvraagstukken frustreert, vertelt Remco. Wie zijn data op orde heeft, moet vervolgens in interdisciplinaire teams tot kwalitatief hoogwaardige samenwerking komen. “We zien dat gemeenten, de Politie, het Openbaar Ministerie en maatschappelijk werkers wel met elkaar aan dezelfde tafel zitten en dezelfde koffie drinken, maar dat het voor al deze professionals toch nog moeilijk blijkt om over de beleidslijnen en grenzen van hun eigen instanties heen te stappen en issues echt multidisciplinair te benaderen. Ons onderzoek richt zicht daarom ook op de werkwijze van dit soort teams. Denk aan het klassieke voorbeeld van hangjongeren die overlast in een wijk veroorzaken. Begaan ze een overtreding, dan wil de politie optreden en jongeren wegsturen. Dat staat haaks op het belang van de jeugdwerker die de jongeren wil begeleiden, maar ze niet terug kan vinden. Gemeenten zoeken op hun beurt naar een middenweg en hebben te maken met het algehele buurtbelang. Het is interessant om te zien hoe deze partijen meer oplossingsgericht kunnen samenwerken. Vanuit het lectoraat leidt ons onderzoek tot aanbevelingen om tot een beter afgestemde aanpak te komen.

Integraal vakmanschap

We zijn met diverse onderzoeksprojecten bezig en zetten serieuze stappen. Zo gaan we werken aan een project rond Integraal Vakmanschap, dat zich richt op die samenwerking met andere instanties. Daarnaast voeren we onderzoek uit naar de begeleiding van multi-problem-gezinnen. Alles draait om het bijeenbrengen van informatiestromen en professionele kennis. We zitten niet aan tafel om kritiek te leveren, maar om te helpen bouwen. Het onderwerp ligt ons na aan het hart.”

Als het gaat om het bestrijden en voorkomen van ernstigere vormen van criminaliteit is die integrale aanpak ook van cruciaal belang, vertelt de lector. “Onze tweede onderzoekslijn richt zich op digitalisering als vraagstuk en de digitale weerbaarheid van ons als maatschappij. We hebben onze samenleving met een noodgang gedigitaliseerd, zijn vergroeid met onze smartphone, maar beschouwen bijbehorende veiligheidsrisico’s meestal nog als een ver van ons bed-show. De digitalisering heeft ons gemak, vooruitgang en snelheid gebracht, maar tegelijkertijd is het onbegrijpelijk hoe weinig we nadenken over de risico’s. De enorme verschuiving van offline naar online criminaliteit dwingt ons onze bakens te verzetten. Wie geld wil ontvreemden, loopt niet meer met een pistool een bankgebouw in, maar trekt online in één beweging een aantal rekeningen leeg.”

Zoeken naar patronen

“Als lectoraat gebruiken we de lessons learned uit de daling van offline criminaliteit om te analyseren hoe we ze in kunnen zetten in de digitale wereld. Tussen die offline en online wereld zien we trouwens wel gelijksoortige patronen. Bendes die samen een risico nemen, moeten elkaar nog steeds persoonlijk durven vertrouwen. Tegelijkertijd is de praktijk weerbarstiger. Omdat er meer internationaal gewerkt wordt, lopen onze wettelijke mogelijkheden per definitie achter feiten en tegen  grenzen aan. Letterlijk en figuurlijk. Ook in technisch opzicht wordt keihard gewerkt om cybercrime tegen te gaan, maar speelt het capaciteitsprobleem.

Vanuit het lectoraat doen we daarom gericht onderzoek naar de preventie kant. Samen met de Haagse Hogeschool verzorgen we een project voor de Veiligheidsalliantie Rotterdam. Met Politie, Justitie en gemeenten draaien we een pilot die gefinancierd wordt door het Ministerie van Justitie en Veiligheid. We richten ons op jongeren en op mkb’ers. Daarbij onderzoeken we hoe zij hun risico’s rond phishing, ransomeware en cybercrime in het algemeen ervaren. Zo ontdekten we dat laagopgeleide meiden van 16 tot 20 jaar een zeer kwetsbare doelgroep vormen. Ze zijn volop online actief, maar zich vaak nauwelijks bewust van het risico dat ze lopen. Wanneer deze jonge vrouwen slachtoffer worden, doen ze vaak geen aangifte. Dat is heftig. Met onze onderzoeksresultaten kunnen we heel gericht advies uitbrengen hoe de regio haar voorlichtingscampagne richting zo’n doelgroep vorm moet geven: waar zit de achilleshiel?

Praktisch ondersteunen

Ons lectoraat werkt landelijk, maar richt zich ook op de regio. Samen met Saxion en de gemeente Enschede richten we ons op ondernemers. Met voorlichting over cybercrime en het oprichten van een platform waarin we kennis gaan uitwisselen, kunnen we mkb’ers heel praktisch ondersteunen. Samen met de Haagse Hogeschool gaan we overigens ook werken aan een groot RAAK-project rond cyberweerbaarheid. Daarin werken we met twaalf gemeenten in vier regio’s samen. Als we kijken naar de achterban en omliggende gemeenten, hebben we meer dan de helft van de Nederlandse gemeenten in ons onderzoeksgebied. Zo kunnen we straks een enorme slag slaan.”

Remco hoopt dat we ons als samenleving beter bewust worden van de risico’s die we lopen doordat we onze infrastructuur volledig aan het internet hebben opgehangen: onze banken, ziekenhuizen en energiecentrales. “Wie aan de verkeerde knoppen kan zitten, kan cruciale processen ontwrichten. Toch ben ik hoopvol dat die bewustwording op een zelfde manier evolueert als ons klimaatdenken, dat op grote schaal een kentering laat zien. Het is nodig dat we bij onszelf beginnen, maar daarnaast ondersteund worden door een overheid die stappen durft te zetten en er voor ons is. Als ik de parallel met de onderzoekslijnen van ons lectoraat trek, dan zie ik dat we op al die vlakken onderzoek doen en gerichte aanbevelingen en oplossingen kunnen aandragen de komende jaren.”