Hoe ontstaat een lectoraat? Een vraag waarop Frits Oosterveld, lector van het eerste uur, zeker antwoord kan geven. In de bijna 25 jaar dat hij aan Saxion is verbonden, speelde hij een centrale rol bij de ontwikkeling van een van de eerste lectoraten: Gezondheid & Bewegen. Hij heeft de verbinding tussen onderzoek en onderwijs sterker zien worden, en zijn vakgebied fysiotherapie zien verschuiven richting preventie, gezondheidsbevordering en het slim toepassen van technologie. Waar hij ooit de eerste was die in Enschede een lectorale rede hield, zal hij deze zomer als eerste een uittreedrede houden. Een trendsetter dus, tot en met zijn afscheid.
Wie Frits Oosterveld vandaag de dag wil bezoeken, kan het best naar binnen lopen bij Connect-U aan het Ariënsplein in Enschede. Een toepasselijke plek voor iemand die een achtergrond heeft in fysiotherapie en in het verleden werkte bij Medisch Spectrum Twente. Want was dit vroeger geen ziekenhuis? “Ja,” bevestigt Frits, “dit was vroeger het Medisch Spectrum. Dit was de Polikliniek Reumatologie.” In 1994 promoveerde Frits als fysiotherapeut, ook op het gebied van reumatologie. Zijn interesse “in het breder kijken naar onderzoeksmethodologie”, deed hem besluiten om daarna nog epidemiologie te gaan studeren; dit alles bracht hem in 1999 bij Saxion. Hij solliciteerde destijds niet, maar werd door Saxion gevraagd vanwege zijn kennis en expertise.
Om dit toe te lichten, schetst Frits een tijdsbeeld: “In de jaren ‘80 en ‘90 stond fysiotherapie nogal onder druk. Het was noodzakelijk dat er meer onderzoek kwam naar effectiviteit. Ook gelet op kósteneffectiviteit, want zorgverzekeraars keken daar erg kritisch naar op dat moment. Daarmee ontstond een stroming die streefde naar meer ‘verwetenschappelijking’. Dat gebeurde allereerst aan de universiteiten.”
Wij zaten met die groep echt aan de voorkant van de ontwikkelingen. Dat had men hier in Enschede bij de opleiding fysiotherapie ook opgemerkt. Toen werd ik door Saxion gevraagd.
Meer onderzoek, meer bewijs
De verwetenschappelijking van de fysiotherapie, was iets wat goed bij Frits paste. “Ik was volgens mij de derde of vierde gepromoveerde fysiotherapeut in Nederland,” memoreert hij. “Dus wij zaten met die groep echt aan de voorkant van de ontwikkelingen. Dat had men hier in Enschede bij de opleiding fysiotherapie ook opgemerkt. Toen werd ik door Saxion gevraagd.”
Bij zijn aantreden kreeg Frits een opdracht mee: onderzoek moest meer in het onderwijs worden geïmplementeerd. Er werd hem gevraagd om hiervoor een plan op te stellen, waarin onder andere duidelijk moest worden hoe studenten en docenten klaar konden worden gestoomd voor de grotere rol van onderzoek. “Toen kwamen er SKO-gelden beschikbaar,” vertelt hij. “Het Ministerie van Onderwijs wilde wetenschap veel meer bij hbo-instellingen binnenbrengen. Dat was de trend die ook landelijk speelde.” Extra geld werd door het ministerie beschikbaar gesteld voor de ontwikkeling van de eerste lectoraten. “Omdat wij binnen de hogeschool en met de Academie Fysiotherapie al bezig waren met die ontwikkelingen,” zegt Frits, “hebben we het plan dat ik samen met de opleiding had geschreven als aanvraag voor een lectoraat bij de SKO neergelegd.”
Pionieren
De rest is geschiedenis. Frits: “Wij waren samen met het lectoraat van Theo de Bruin en het lectoraat van Theo de Ridder, de eerste drie lectoraten die voor Saxion door de SKO werden goedgekeurd.” Hoe zagen de begindagen van het lectoraat er dan uit? “Het was duidelijk dat het een onderzoeksgroep moest zijn,” zegt Frits, “en dat de lector dan de leider is van die onderzoeksgroep. Maar wát die onderzoeksgroep moest gaan doen, daar had nog niemand een idee over.”
Ik vind dat je er juist ook als lectoraat voor moet zorgen dat je de kennis in je vakgebied verbetert.
Van een uitgebalanceerde samenwerking tussen onderzoek, onderwijs en praktijkpartners, was niet direct sprake. “In het begin hadden we als lectoraten sterk een consultancy-functie,” zegt Frits. De bredere betekenis die praktijkgericht onderzoek inmiddels heeft, moest destijds nog vorm krijgen. “Ik ben nooit zo’n aanhanger geweest van de term praktijkgericht,” zegt Frits als kanttekening. “Ik vind dat het meer toegepast is. Dat betekent dat de vraag wel vanuit de praktijk komt, maar die vraag hoeft er niet per se voor te zijn om de organisatie van die praktijk te veranderen; het kan ook een kennisvraag zijn. Ik vind dat je er juist ook als lectoraat voor moet zorgen dat je de kennis in je vakgebied verbetert. Dat is niet alleen aan universiteiten voorbehouden. Fysiotherapeuten gebruiken bijvoorbeeld toepassingen om mensen sneller te laten genezen en beter te laten functioneren. Dan is de vraagstelling: wat is de beste toepassing? Dat zijn vraagstellingen vanuit de praktijk, die er vooral voor zorgen dat je toegepast onderzoek moet doen.”
De koppeling tussen onderwijs en onderzoek werd gaandeweg steeds natuurlijker. “Wij hebben altijd studenten en docenten gebonden aan het lectoraat,” zegt Frits, “en die deden ook altijd mee in ons onderzoek. Dat is het belang van een lectoraat, dat studenten leren onderzoek te doen en dat ze bijdragen aan de onderzoeksvragen die in het lectoraat leven.” Inmiddels werken lectoraten en opleidingen veel nauwer samen, en worden onderwijs en onderzoek ook in organisatorische zin beter aan elkaar gekoppeld. “Maar de volgende stap die gemaakt moet worden,” zegt Frits, “is dat je professionals die werken in de fysiotherapie en podotherapie óók die wetenschappelijke attitude moet aanleren. Ook voor studenten is kritische reflectie heel erg belangrijk. Daarbij spelen lectoraten in het hbo een onmisbare rol.”
Frits Oosterveld als dagvoorzitter van een symposium over technologische innovaties op het gebied van sport en gezondheid.
Waardevol vakgebied
De waarde van fysiotherapie voor de maatschappij, komt bij tal van actuele vraagstukken aan het licht. “Als je kijkt naar gezondheid in z’n algemeenheid,” zegt Frits, “dan is onvoldoende beweging een van de belangrijkste risicofactoren voor vroegtijdig overlijden aan een chronische aandoening. Het ministerie zet daar nu ook op in, met de Nederlandse Norm Gezond Bewegen. Alle Nederlanders moeten op z’n minst 2,5 uur per week matig intensief bewegen. Fietsen, stevig doorwandelen, dat soort dingen. Nou, de helft van de bevolking haalt dat dus niet.”
Dit grote gezondheidsrisico kan worden verkleind door het ‘bewegingsapparaat’ van mensen in een zo goed mogelijke conditie te houden. “Ik vind het mooi dat we met de opleiding fysiotherapie een ommezwaai in visie hebben gemaakt,” zegt Frits. Hij doelt op een nieuwe generatie fysiotherapeuten, die niet pretenderen met een simpele handeling iemands bewegingsapparaat te kunnen ‘repareren’, maar die breder kijken naar iemands gezondheid en levensstijl. Frits: “Het zit veel meer in het begeleiden. En er op die manier voor zorgen dat alle beperkingen die een bepaald orgaan met zich meebrengt, geminimaliseerd worden.”
Inmiddels worden alle studenten hier opgeleid op basis van evidence based practice.
Waar Frits trots op is, is dat er mede dankzij zijn lectoraat nu veel meer wordt gekeken naar preventie en mogelijkheden van technologie. Ook de positieve invloed die de eerste Saxion-lectoraten op het onderwijs hadden, maakt hem trots. “In het begin was het zo dat er vooral gedoceerd werd op autoriteit van de docent,” vertelt hij. “Het oude meester-geselprincipe. De volgende stap is dat je zegt: waar we nu mee bezig zijn, dat heeft een bepaalde theoretische grondslag. We zien ook in de praktijk dat het werkt, én we hebben toegepaste studies die laten zien dat het werkt. Dat is de hoogste vorm van legitimering voor je fysiotherapeutische handeling. Inmiddels worden alle studenten hier opgeleid op basis van evidence based practice.”
Uittreedrede
Meer dan twee decennia geleden was Frits de eerste die in Enschede een lectorale rede hield. “Het had toen absoluut nog geen status,” zegt hij. “Als je het programma nu zou presenteren, zou iedereen zeggen: ‘smullen, daar gaan we voor’. We wilden dat graag ergens binnen Saxion organiseren. Nou, dat kon niet, want er waren lessen. Het kon ook niet in het theater. Dus toen zaten we in de kantine, en iedereen liep erlangs.” Ook het omhangen van een penning, was toen nog geen vanzelfsprekend onderdeel van de ‘lectorale traditie’. Later kreeg Frits zijn penning alsnog uit handen van Wim Boomkamp, de toenmalige collegevoorzitter van Saxion.
Waar Frits bij zijn aantreden de eerste was die een lectorale rede hield, wordt hij deze zomer de eerste die een ‘uittreedrede’ gaat houden. Ook daarna blijft hij actief in het verlengde van zijn vakgebied, bijvoorbeeld voor de Stichting Sportinnovator Twente en in enkele wetenschappelijke programmacommissies bij VWS en ZonMW. “Nu zijn we dus weer trendsetter,” grapt hij, “met de eerste lector die opstapt.” In zijn uittreedrede zal hij alle toehoorders nog eens meenemen naar die bijzondere begindagen van de eerste lectoraten.
Fotografie: Antonie Colijn
