Hoe leren leraren zelf? Wat is de rol die professionele netwerken daar aan bijdragen? Saxion-onderzoeker Christine Kemmeren houdt zich al jaren bezig met docentprofessionalisering en curriculumontwikkeling. Op de Dag van de Leraar vertelt ze over de onlangs verschenen publicatie ‘De Connective Teacher’ van lector Ellen van den Berg. En hoe Saxion in Twente met het onderwijs en experts in het Kennisnetwerk Lerende Leraren vormgeeft aan onderwijsinnovatie en duurzame professionalisering.
De tijd dat leraren vooral met cursussen of opleidingen verder bouwden aan hun professionele ontwikkeling is volgens Christine Kemmeren wel voorbij. Volgens de Saxiononderzoeker liggen er grote ontwikkelkansen met het concept van de Connective Teacher. Zowel voor studenten, beginnende leraren, als voor het hele beroepenveld en dan ook weer in samenwerking met de lerarenopleiding, lectoraten en andere experts. De onlangs verschenen publicatie De Connective Teacher van lector Ellen van den Berg legt de theoretische basis voor het leren in netwerken.
De kracht van het team
Christine: “Bij de Connective Teacher draait het om de vraag hoe je het leren van leraren kunt faciliteren en welke rol professionele netwerken daarin spelen. In een wereld waarin technologie en kennis zich razendsnel ontwikkelen, is het belangrijk dat leraren zich ook steeds blijven ontwikkelen om het onderwijs up-to-date te houden. Als we kijken naar de leraar als professional, dan zegt zijn human capital iets over zijn individuele vaardigheden en capaciteiten. Daarnaast markeert het social capital de waarde van een groep of team. De kracht van het team is belangrijker dan die van de individuele docent, hoe goed deze ook is.”
Werken in netwerken
De waarde van het social capital neemt toe wanneer leraren buiten de context van hun eigen schoolteam of organisatie kijken en zich als Connective Teacher in netwerken verbinden met andere professionals, vertelt Christine. “Dat zijn de plekken waar ze kennis inbrengen, halen en ook gezamenlijk aan producten voor het onderwijs werken. Vanuit ons lectoraat zien we dat als een duurzame vorm van ontwikkelen en professionaliseren, anders dan de opdracht van je leidinggevende om een cursus te gaan volgen. Die tijd hebben we wel een beetje gehad. Zeker met het oog op Een Leven Lang Leren is het belangrijker dan ooit om je kennis buiten je eigen context te halen. Bij een complex probleem als onderwijsinnovatie heb je juist verschillende disciplines en invalshoeken nodig om iets te onderzoeken en op te lossen. Het is dan fijn en nuttig om met mensen samen te werken die jouw ervaring of vraagstuk herkennen, die mee kunnen denken.”
Zeker met het oog op Een Leven Lang Leren is het belangrijker dan ooit om je kennis buiten je eigen context te halen. Bij een complex probleem als onderwijsinnovatie heb je juist verschillende disciplines en invalshoeken nodig om iets te onderzoeken en op te lossen.
Kennisnetwerk Lerende Leraren
Vanuit die gedachte startte drie jaar geleden het Kennisnetwerk Lerende Leraren in Twente. Scholen en besturen werken er intensief in samen met de Academie Pedagogiek en Onderwijs (APO) van Saxion, met het ROC van Twente, de Universiteit Twente en andere experts uit het werkveld. Dat gebeurt gericht, rond de gezamenlijke thema’s en vraagstukken die zij voor het Twentse onderwijsveld in een werkagenda hebben vastgesteld. Onderwijsontwikkeling en professionalisering gaan zo hand in hand.
Vraagstukken die voor iedere Saxion-opleiding relevant zijn
Christine: “Dat netwerk is een mooie casus voor empirisch onderzoek naar het leren in netwerken. We brengen er het concept van de Connective Teacher mee in de praktijk. Vanuit onderzoeksperspectief kijken we mee hoe zo’n community op een multidisciplinaire manier kennis deelt en een nieuw product oplevert. Wat is bijvoorbeeld de kwaliteit van het leren in zo’n community? Hoe worden praktijkkennis en conceptuele kennis verbonden? Hoe draagt het bij aan onderwijsinnovatie? Dat zijn belangrijke vragen voor onze onderzoeksgroep. Daarnaast verdiepen we ons in de vraag wat het leren in netwerken betekent voor de opleiding van onze studenten. Wanneer is dat effectief en waardevol? Welke eisen stelt dat aan zo’n netwerk? Dat zijn vraagstukken die voor iedere Saxionopleiding relevant zijn. Sinds het lectoraat afgerond is, werken we op projectbasis. Dat is jammer. Ik hoop dat er in de nabije toekomst weer structureel onderzoek mogelijk is. Dit onderzoek is namelijk toekomstgericht en betekenisvol voor het opleiden en professionaliseren van leraren. Bovendien is het een belangrijk nationaal en internationaal onderzoeksthema.”
Wetenschap- en Techniekonderwijs ontwikkelen
In het Kennisnetwerk Lerende leraren werken deelnemers bijvoorbeeld aan de ontwikkeling van Wetenschap- en Techniekonderwijs, vertelt Christine. Hoe doe je dat met leerlingen op basisscholen of in het voortgezet onderwijs? Wat moeten ze leren en hoe kunnen ze dat het beste doen? "We kijken hoe externe partijen, zoals bedrijven, aan dat onderwijs kunnen bijdragen. In een professionele leergemeenschap rond zo’n thema werken leraren, lerarenopleiders, onderzoekers, inhoudelijk experts, onderwijsondersteuners, studenten en anderen samen. Kennisdelen op deze manier is natuurlijk prachtig. Iedereen heeft zijn eigen inbreng en samen kom je verder. Onze pabo-studenten leren op hun beurt niet alleen door in een collegezaal te zitten of stages te lopen, maar ook in toenemende mate door samen te werken in dit soort netwerken.”
Onze pabo-studenten leren op hun beurt niet alleen door in een collegezaal te zitten of stages te lopen, maar ook in toenemende mate door samen te werken in dit soort netwerken.
Innovatie op scholen
De Saxion lerarenopleiding Enschede was zo’n drie jaar geleden, samen met een groot aantal schoolbesturen mede grondlegger van het Kennisnetwerk Lerende Leraren. “Je kunt deze publicatie over de Connective Teacher zien als de theoretische onderlegger van wat we in zo’n lerende proeftuin zien gebeuren, maar ook als resultaat daarvan. De praktijk voedt het onderzoek en vice versa,” aldus Christine. “Over een paar jaar hopen we nog meer inzicht te hebben hoe diep leren in dit soort netwerken plaatsvindt. Hoe dat niet alleen bijdraagt aan innovatie op scholen, maar ook aan de inrichting van de lerarenopleiding, de professionalisering van leraren en hun motivatie.”
Talenten op een andere manier inzetten
Kijkend naar het lerarentekort ziet Christine het innoveren in netwerken als een kans om het vak een extra dimensie en nieuw toekomstperspectief te geven: “Wie volgens het concept van de Connective Teacher werkt, kan er zijn inspiratie uit halen en zijn talenten op een andere manier inzetten. Een leraar kan daarmee een nieuwe rol krijgen, bijvoorbeeld als deskundige op een bepaald gebied. Binnen zijn school, of juist daarbuiten. Eén van de deelnemers vertelde me dat ze weer inspiratie had gevonden door nieuwe mensen te ontmoeten en samen onderwijs te ontwikkelen. Ze heeft nu een expertrol binnen haar stichting. Zonder deze ervaring was ze een andere baan gaan zoeken. Het werkt dus positief op alle fronten: voor het onderwijs en voor de totale beroepsgroep. Dit is trouwens geen idealistisch toekomstbeeld, want we zien in Twente hoe goed dit werkt. Dat is het mooie hieraan.”
De online publicatie “De connective teacher: Leren in netwerken voor een toekomstbestendig beroep” is beschikbaar via Saxion Bibliotheek.
Christine Kemmeren is als docent/onderzoeker verbonden aan de Academie Pedagogiek en Onderwijs, de masteropleiding Leren en Innoveren en tot voor kort was ze verbonden aan het lectoraat Teacher Learning and Rich Media van Saxion.
Het verdiepingskatern ‘De Connective Teacher’ van het lectoraat Teacher Learning and Rich Media van lector Ellen van den Berg vormt de opbrengst van de samenwerking van het lectoraat en de Twentse partnerschappen. Het katern is gepubliceerd door het landelijk platform Samen Opleiden en Professionaliseren.
In de masteropleiding Leren en Innoveren wordt het gedachtegoed van de connective teacher ook al in de praktijk vormgegeven. De studenten zijn ervaren docenten uit alle onderwijssectoren. Dit kunnen ook Saxiondocenten zijn. Als teacher leaders leren zij om hun blik naar buiten te richten, andere experts op te zoeken en samen met hun collega's onderwijsvernieuwing te realiseren.
5 oktober is de Dag van de Leraar. Op deze dag wordt de waardering van leerkrachten benadrukt en is er aandacht voor het onderwijs als belangrijke factor in de maatschappij. De dag wordt wereldwijd gevierd in zo'n 88 landen.
