Steeds vaker laten jongeren zich verleiden om, tegen beloning, hun eigen bankrekening even beschikbaar te stellen om geld wit te laten wassen door criminelen. Dat maakt ze tot een money mule, ook wel geldezel of katvanger genaamd. Ynze van Houten en Henk van Ee vertellen over deze ontwikkeling en het onderzoek dat Saxion met studenten en samenwerkingspartners doet om jongeren uiteindelijk weerbaarder te maken tegen deze verraderlijke vorm van criminaliteit.
Via Snapchat, Instagram of gewoon met een gesprekje in de stad of op het schoolplein: het lijkt vaak zo onschuldig of zelfs verleidelijk om tegen betaling even je eigen bankrekening beschikbaar te stellen en als tussenpersoon voor geldtransacties te fungeren. Uit een onderzoek onder driehonderd Deventer middelbare schoolleerlingen blijkt dat zeven procent wel eens zo’n verzoek gehad heeft, vertellen Saxion-onderzoekers Ynze van Houten en Henk van Ee. Vanuit het lectoraat Maatschappelijke Veiligheid zijn ze op verschillende niveaus betrokken bij onderzoek naar cybercriminaliteit. Money mules worden veel door cybercriminelen gebruikt om het verkregen geld wit te wassen.
Dader en slachtoffer tegelijk
“Voor dit Deventer onderzoek analyseren we samen met onze studenten nu de eerste resultaten om straks tot een goede interventie te komen. Denk daarbij aan voorlichting en een social media-campagne om jongeren bewust te maken van de gevaren van money muling,” zegt Ynze van Houten. Die gevaren zijn er wel degelijk, legt Henk van Ee uit. Wie zijn bankrekening aan derden beschikbaar stelt voor het doorsluizen van crimineel geld, is zelf ook aansprakelijk en strafbaar. Een deel van de money mules is daarbij dader en slachtoffer tegelijk: “Het is een complexe discussie,” aldus Van Houten, “want hoe schuldig ben je, wanneer je eigenlijk niet begrijpt dat je ergens ingeluisd bent of gewoon behulpzaam wilde zijn?”
Tikkie- of Marktplaatsfraude
Zo zijn jongeren met een licht verstandelijke beperking of met zeer beperkte digitale vaardigheden extra kwetsbaar voor leeftijdgenoten die hen proberen te ronselen, vult Van Ee aan: “Ze staan een middag hun bankpas en pincode af. Daarmee geven ze hun rekening dus tijdelijk uit handen. Vervolgens moet de jongere het geld dat op zijn rekening gestort wordt zelf weer pinnen en afstaan aan zijn contactpersoon.” Daarbij draait het vaak om bedragen die bijvoorbeeld met Tikkie- of Marktplaatsfraude of met andere criminele activiteiten op hun rekening terecht komen. Soms doen jongeren het om gewoon behulpzaam te willen zijn, maar vaak lokt ook de beloning die hen beloofd wordt.
Het is een complexe discussie, want hoe schuldig ben je, wanneer je eigenlijk niet begrijpt dat je ergens ingeluisd bent of gewoon behulpzaam wilde zijn?
Landelijk onderzoek Cyberweerbaarheid
De ervaringen en uitkomsten uit het Deventer onderzoek worden door het Saxion-lectoraat Maatschappelijke Veiligheid betrokken bij het grotere en landelijk ingestoken RAAK-publiek onderzoek Cyberweerbaarheid, dat geleid wordt door Saxion en de Haagse Hogeschool. Van Houten: “Daarin kijken we heel breed hoe gemeentes er voor kunnen zorgen dat hun burgers en ondernemers weerbaarder worden tegen cybercriminaliteit. Veel expertise die we in onze onderzoeken opbouwen, vloeit uiteindelijk naar dit overkoepelende onderzoek. Het is de bedoeling dat gemeenten straks landelijk gebruik kunnen maken van de interventies die we vanuit de vier participerende regionale veiligheidsnetwerken ontwikkelen.”
Schaamte, angst en onzekerheid
Het is een brede aanpak die uiteindelijk moet leiden tot het voorkomen van veel persoonlijk leed, legt Van Ee uit: “Uit mijn gesprekken met slachtoffers weet ik hoeveel schaamte, angst en onzekerheid er bij een bepaalde groep jonge money mules leeft. Vaak durven ze geen inzicht te geven in wat er precies gebeurd is. Regelmatig kúnnen ze die reconstructie niet eens maken. Het ontwricht niet alleen gezinnen. Jongeren zijn ook bang dat ze hun contactpersoon verraden, wanneer ze contact opnemen met de politie. Of met hun bank, om de rekening te laten stopzetten.” Slachtoffers belanden vaak genoeg in een juridisch, strafrechtelijk of administratief web, waar ze nauwelijks zelf nog uit kunnen komen. Ze zijn immers zelf aansprakelijk voor het misbruik dat met hun bankrekening is gepleegd.
“Natuurlijk zijn er ook jongeren die zich er wél van bewust zijn dat ze onderdeel uitmaken van een crimineel netwerk,” zegt Ynze van Houten. “Zij nemen de gok, gaan af op relativerende berichten van hun ronselaar of schatten hun eigen risico’s niet goed in. Wanneer ze gepakt worden, neutraliseren ze hun aandeel door aan te geven dat ze zich niet bewust waren van de risico’s, ergens ingetrapt zijn of zich niet verantwoordelijk voelen voor het misbruik van hun bankrekening. Ook dat blijft een complexe discussie.”
Uit de eerste bevindingen van het Deventer onderzoek blijkt, overigens net als uit eerder Saxion-onderzoek dat jongeren vooral behoefte hebben aan goede voorlichting. Bij voorkeur in de vorm van ervaringsverhalen van slachtoffers, met wie ze zich kunnen identificeren. Maar ook aan informatie om zich vooraf te kunnen wapenen tegen verzoeken om als geldezel te fungeren.
In Apeldoorn gaan we met studenten van de opleidingen Sociaal Juridische Dienstverlening en ICT aanvullend onderzoeken hoe je zo goed mogelijk een dossier voor zo’n casus kunt opbouwen. Wanneer je precies weet wat er gebeurd is, kun je een kwalitatief betere aangifte doen.
Interventies om slachtoffers te beschermen
Hoewel het probleem van Money Muling meer doelgroepen raakt dan alleen jongeren, hopen de onderzoekers met het lokale en landelijke onderzoek steeds meer inzichten te krijgen in een relatief onontgonnen gebied. Inzichten die moeten leiden tot interventies waarmee een bredere groep potentiële slachtoffers uiteindelijk beschermd wordt. Henk van Ee: “In Apeldoorn gaan we met studenten van de opleidingen Sociaal Juridische Dienstverlening en ICT aanvullend onderzoeken hoe je zo goed mogelijk een dossier voor zo’n casus kunt opbouwen. Wanneer je precies weet wat er gebeurd is, kun je een kwalitatief betere aangifte doen. Dat helpt de politie om gerichter in te grijpen en de pakkans van de daders die voor het geld zorgen te vergroten.”
Vermorzeld op de digitale snelweg
Volgens Henk van Ee is het onderzoek naar Money Muling de komende jaren onderdeel van een brede maatschappelijke uitdaging om het tij van cybercriminaliteit te keren. Die uitdaging is even complex als urgent, volgens de onderzoeker: “Digitalisering heeft ons veel gemak gebracht. Toch zie ik een groeiende groep mensen die vermorzeld raakt op de digitale snelweg. Het zijn mensen met weinig digitale vaardigheden, met een verstandelijke beperking, of juist welwillenden met een goed vertrouwen. Ook is er een groep mensen voor wie geld en status lokt. Soms vanwege groepsdruk of financiële problemen. De drempel om illegaal te gaan handelen wordt in de digitale samenleving steeds lager. Ik hoop dat ons onderzoek er aan bijdraagt om dit soort kwetsbare mensen te beschermen.”
Vijf tips om te zorgen dat je zelf geen money mule of geldezel wordt:
- Stel nooit je bankrekening en/of je pinpas beschikbaar aan derden, ook al krijg je daar een vergoeding voor. De kans dat je ‘gepakt’ wordt is bijna 100% en jij draait op voor de financiële schade!
- Ga niet in op verzoeken om geld op je rekening te laten storten, waarna je het zelf moet pinnen voor derden.
- Pas op voor oproepen via Instagram en Snapchat om snel en simpel geld te verdienen. Als het mooi en makkelijk lijkt om geld te verdienen, is dat verdacht.
- Zeg dat je principieel niet ingaat op dergelijke verzoeken. Bijvoorbeeld net zoals je anderen geen geld wilt lenen. Dat kan helpen om verzoeken uit je ‘vriendenkring’ daadkrachtig af te slaan.
- Vraag advies aan iemand uit je omgeving die je vertrouwt, bijvoorbeeld een jongerenwerker.
Dr. Ynze van Houten is senior-onderzoeker bij het Saxion-lectoraat Maatschappelijke Veiligheid. Daarnaast is hij hoofddocent Integrale Veiligheidskunde en Security Management bij de Academie Bestuur Recht & Ruimte.
Ook drs. Henk van Ee is docent Security Management bij de genoemde academie en onderzoeker bij het lectoraat Maatschappelijke Veiligheid. Daarnaast is Henk projectleider voor het op te zetten VeiligheidsLAB in Apeldoorn. Saxion werkt daarin samen met partners uit het bedrijfsleven en de overheid aan vraagstukken over digitalisering en veiligheid. Ook is Henk betrokken bij de MKB-Cybercampus in Leeuwarden.
Het Deventer onderzoek naar Money Muling vindt plaats met de volgende projectpartners: Saxion, de Haagse Hogeschool, gemeente Deventer, Raster jongerenwerk en de Politie IJsselland
In het landelijke RAAK-publiek project “Cyberweerbaarheid. Een gemeentelijk offensief ter preventie van slachtofferschap van cybercrime” participeren Saxion (lectoraat Maatschappelijke Veiligheid), de Haagse Hoogeschool (lectoraat Cybersecurity in het mkb), het NSCR, twaalf gemeenten en vier regionale veiligheidsnetwerken.
