enschede---villa-serphos.jpeg
Corporate

Villa Serphos herbergde onderduikers in de Tweede Wereldoorlog

Wendy van Til
Wendy Kloezeman - van Til Leestijd Minuten

Ook Saxion heeft herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog. In deze periode heeft een aantal mensen ondergedoken gezeten in het Saxion-gebouw Villa Serphos in Enschede. Met dit artikel willen we daar weer bij stilstaan.

Toelichting

Villa Serphos was tijdens de Tweede Wereldoorlog via een gang gekoppeld aan het Natuurmuseum. Het Natuurmuseum stond op de plek waar nu gebouw Edith Stein en de labs zijn gevestigd. Ter nagedachtenis aan de onderduikers staat er nog steeds een ooievaar in het gebouw, want de beheerder van het museum zette steeds een museumstuk, een ooievaar, voor de deur van de bezemkast waarin de mensen ondergedoken zaten.

Een van de onderduikers, de inmiddels overleden Kitty Menko, bezocht tien jaar geleden het gebouw nog eens, om haar herinneringen met haar familie te delen, voordat Saxion de boel ging opknappen. Een bijzondere gebeurtenis, waarvan ook onderstaande reportage (mei 2011) werd gemaakt door ondergetekende.

‘Dit was mijn Villa Acacia’

De villa achter het Natuurmuseum in Enschede deed tijdens de Tweede Wereldoorlog dienst als onderduikadres voor Kitty Menko en haar vader, moeder en broer. Nu is Saxion eigenaar van het gebouw. Begin mei bezocht Menko het pand met haar familie en kwamen alle herinneringen weer boven.

Een grote groep auto’s arriveert naast het hoofdgebouw van Saxion in Enschede. Kitty Menko en haar familieleden zijn gearriveerd. De Deense familie is voor een herdenkingsbijeenkomst in Nederland en de van oorsprong Nederlandse Kitty Menko (84) schreef een verzoek aan Saxion of ze met haar familie haar vroegere onderduikadres mocht bezichtigen. Ook Willy Voogdgeert-Steenkamp, de dochter van de familie Steenkamp bij wie het gezin onderdook, is aanwezig. “Zo’n verzoek krijg je niet dagelijks”, vertelt Hans Wichers Schreur, directeur Bureau Vastgoed. “Daar wil je natuurlijk je medewerking aan verlenen.”

Kranig stapt Menko op de ingang van het Natuurmuseum af. Haar familie volgt. “We moeten via het museum naar de villa”, vertelt Wichers Schreur. En meteen bij binnenkomst wijst Menko naar het uitzicht van de ramen in de entreehal. “Daar is het zolderkamertje. De twee ramen die nu kapot zijn, daar keek ik altijd uit. Het was mijn vrijplaats. Ik keek uit op de tuin met een acaciaboom. Dit was mijn villa, Villa Acacia.”

Dagboek

Bij het betreden van de villa, die aan het Natuurmuseum gekoppeld is, deelt de Deense om de haverklap haar herinneringen. Het maakt haar niet uit dat de muren onder de graffiti zitten en dat één en ander na de oorlog is veranderd: ze weet het nog precies. “In een oven die in deze hoek stond heeft vader Steenkamp mijn dagboek verbrand”, vertelt ze in de woonkamer. “Hij wilde niet hebben dat ik alles opschreef.”

Vanuit deze ramen en die op de rest van de zolder, keken we uit over de omliggende gebouwen. Tijdens de oorlog zaten daar onder meer de Gestapo en de Duitse officieren. Vanachter deze ramen dagdroomde ik over mijn toekomst. Achteraf gezien was het een grote nachtmerrie voor me.

Alleen voor en na openingstijden van het museum mocht de familie van de zolder naar beneden komen. Menko: “In de keuken moest dan ook alle afwas weg zijn. Daarvoor waren mijn broer en ik verantwoordelijk. Net als voor het voeren van de zijderupsen van het museum. Als het luchtalarm afging, moesten we in de kelder schuilen.” In een oud deel van het museum zit een bezemkast. “Hier moesten we een week lang overdag schuilen”, weet Menko nog. “De Duitsers wilden een antenne op het dak zetten, die ze steeds moesten controleren. We zaten dan met zijn vieren op een matras in de kast boeken te lezen met een po ernaast. Tijdens de middagpauze mochten we er soms even uit.”

Moeite met vertellen heeft de 84-jarige niet. Tijdens de rondleiding haalt ze zelfs nog haar oude Jodenster voor de dag en speldt deze bij zichzelf op. “Zo, nu zijn het verleden en heden met elkaar verbonden”, zegt ze kordaat.

Voor de ingang van het museum stond een groot bord met de tekst ‘verboden toegang voor Joden’. Niemand wist dat het gezin onderdook op zolder. Uiteindelijk wisten ook twee ooms van de familie Steenkamp het wel. “Maar het was heel lastig”, vertelt Menko. “De vergaderruimte van het bestuur zat op de eerste verdieping, onder de zolder. Als er vergaderd werd, mochten we niets zeggen, anders zouden ze ons horen.”

Verhuizen

Overdag was het gezin op zolder, later mochten ze ook in de slaapkamer van de Steenkampers zijn. “Vanuit de ramen zagen we met kijkers de gevolgen van de bommen die in Enschede waren gevallen. Ook op het huis van mijn grootvader aan de Kortenaerstraat. We zagen veel mensen in bloederige lakens”, bibbert de Deense bij de gedachte eraan.

De rondleiding eindigt in het zolderkamertje waar Menko op de acaciaboom uitkeek. “Vanuit deze ramen en die op de rest van de zolder, keken we uit over de omliggende gebouwen. Tijdens de oorlog zaten daar onder meer de Gestapo en de Duitse officieren. Vanachter deze ramen dagdroomde ik over mijn toekomst. Achteraf gezien was het een grote nachtmerrie voor me. Ik moest vroeg naar bed, terwijl ze beneden nog zaten te kaarten. Ik kon dan alles horen. Zo hoorde ik de vliegmachines die de bommen lieten vallen op Duitsland.”

In totaal heeft Menko twee jaar ondergedoken gezeten in ‘Villa Acacia’. Tijdens de oorlog is ze met haar moeder door het verzet geholpen en zijn ze naar een ander onderduikadres verplaatst. Menko: “Mijn moeder was verkleed als zuster, en ik zat achterop de fiets van iemand uit het verzet die ook als zuster verkleed was. Zo zijn we naar ons ‘nieuwe huis’ aan het Mercuriusplein in Enschede gegaan. Ik weet niet meer hoe mijn vader en broer zijn verhuisd. Zij gingen naar een andere locatie in Borne.”

Na de oorlog heeft Menko een erepenning aangevraagd voor de heer Steenkamp. Deze heeft hij postuum gekregen. Zijn dochter heeft deze in haar bezit. “Het is voor mij een herinnering aan alles wat hij voor hen heeft betekend.”

Meer weten over de geschiedenis van Saxion? Kijk dan ook eens hier

Wendy van Til

Wendy Kloezeman - van Til

Wendy Kloezeman - van Til duikt graag de diepte in, analyseert en coördineert de verhalen op Saxion.nl. Ze is gepassioneerd brainstormer, advocaat van de duivel, storyteller, bulletjournaller, wereldburger en avonturier. Tips? Mail nieuws@saxion.nl!

Gerelateerde artikelen

Onderzoek

Bastienne Bernasco is PD-kandidaat: een strijdbare generalist

28 maart 2024
BeidenVerschil.jpg Onderwijs

Wat is het verschil tussen Social Work en Toegepaste Psychologie? Studenten Irem en Nina praten je bij!

28 maart 2024
Mechatronica student Milan Onderwijs

Milan biedt totaalplannen voor slimme woningtechnologie aan