Bas en Sharon gaan in hun podcast op zoek naar het geheim van Saxion
Tijdens de coronacrisis lijken fake news en complottheorieën nadrukkelijker aanwezig dan ooit. Dat zagen ook SaxNow-eindredacteur Bas Klaassen en documentairemaakster Sharon Kromotaroeno. In de podcast ‘Het Geheim van Saxion: een podcast over complotdenken in coronatijd’ gaan zij zowel binnen als buiten de muren van Saxion op zoek naar wat ons nog bindt in een tijd waarin een tweedeling op de loer ligt. “We hopen studenten iets te leren over hoe je met elkaar in gesprek blijft.”
“Wat mij opviel, was dat er in deze tijden van crisis heel veel over ons heen komt”, begint Bas Klaassen, eindredacteur van het onafhankelijke platform SaxNow, over de aanleiding van de podcast. “Je ziet voor mijn gevoel meer complotten en desinformatie dan ooit. Dat komt natuurlijk deels door social media, maar het zorgt voor heel onzekere tijden, waarin het moeilijk is om grip op de werkelijkheid te houden en alles te begrijpen. En het gevaar van geloven in complottheorieën is dat je los komt te staan van de werkelijkheid en beslissingen maakt die niet correct zijn, waardoor bijvoorbeeld je gezondheid in gevaar kan komen.”
Polarisering
Volgens journalist en documentairemaakster Sharon Kromotaroeno beginnen die theorieën vaak bij zorgen die ieder mens wel heeft in coronatijd. “Voordat we in de complotten duiken, zoeken we in aflevering 1 eerst naar de gemeenschappelijke grond die er nog is tussen complotdenkers en niet-complotdenkers. Dat zijn zorgen die in de samenleving ontstaan, maar vanuit daar de complothoek ingaan. Zo denken complotdenkers bijvoorbeeld vaak dat Nederland een dictatuur wordt, bijvoorbeeld met het QR-codebeleid. Wij proberen die tweedeling in beeld te brengen.”
“En die polarisering die je in de maatschappij ziet, zie je bij Saxion natuurlijk ook”, vervolgt Bas. “Dat zie je bijvoorbeeld bij die studente die niet gevaccineerd is en het vervelend vond dat ze daar vragen over kreeg. Maar die maatschappelijke discussie moet je wel los zien van complotdenken. Het is belangrijk dat we niet iedereen die kritisch is op het overheidsbeleid en de big pharma wegzetten als wappie.” Sharon: “Het is juist belangrijk dat we in gesprek blijven.”
Geen discussie over corona
Toch was het ook voor Bas en Sharon soms zoeken in de montage. “We hebben er wel voor moeten waken dat we mensen negatief wegzetten. We wilden iedereen met het nodige respect behandelen”, vertelt Sharon. Bas: “Je komt zelf natuurlijk ook vanuit een bepaald standpunt, maar je wil wel open blijven staan. We hebben wel veel dilemma’s gehad op dat vlak: wat laat je wel of niet horen? Onze podcast moest ook geen discussie worden over de coronamaatregelen of over hoe gevaarlijk corona nou wel niet is. Het gaat over complotdenken, dus dan moet je oplettend zijn dat je niet te veel in die discussies belandt. We zijn ons er heel bewust van geweest hoe we dit gesprek wilden voeren.”
“We willen studenten handvaten aanreiken om het verschil te kunnen zien tussen fake news en ander soort nieuws. Dat ze op zoek gaan naar bronnen als ze iets in hun feed zien verschijnen
De podcastmakers spraken ook veel Saxion-studenten voor hun vierdelige productie. Hoe is corona voor hen geweest, hoe kijken ze tegen complotten aan en kennen ze complotdenkers? Sharon: “Het meest opvallende was dat studenten wel degelijk op de hoogte zijn van allerlei complottheorieën. Ook zien ze duidelijk onderscheid tussen echt en fake news. Ze bezitten dus veel meer mediawijsheid dan je aanvankelijk misschien denkt over de jongere generatie.”
Bas: “Ze vinden het ook een spannend onderwerp. Het is iets dat je in bredere zin terugziet in de maatschappij en waar iedereen mee te maken heeft.”
Experiment
De journalisten organiseren in aflevering 3, die vandaag is verschenen, zelfs een experiment met studenten. Twee groepen worden tegen elkaar opgezet aan de hand van een stelling en moeten elkaar overtuigen van elkaars ongelijk. De stelling: De aarde is plat. “We hebben bewust voor een vrij onschuldige theorie gekozen”, legt Bas uit. “Het moest een soort debat worden en daarbij wilden we de samenleving in het klein nabootsen, om te laten zien hoe snel zo’n discussie uit de hand kan lopen. De dialoog verhardde wel een beetje en je zag dat er al snel op de man gespeeld werd in plaats van dat er argumenten gebruikt werden, maar door de speelse setting kon het nooit echt helemaal uit de hand lopen. Dat was leuk om te zien.”
Sharon: “Dat was ook niet het doel. We wilden dat de studenten zich verplaatsten in een complotdenker en dezelfde retoriek zouden gebruiken.”
Handvaten aanreiken
Maar hebben Bas en Sharon in hun zoektocht naar verbinding, waarin ze ook spreken met enkele Saxion-onderzoekers, een antwoord gevonden op de vraag hoe je met elkaar in gesprek blijft? En wat is het geheim van Saxion? “Dat hoor je in aflevering 4”, lacht Sharon. Bas: “We zijn er wel achter gekomen dat we allemaal dezelfde menselijke motieven hebben: we willen de situatie begrijpen, controle hebben en bij een groep horen die iets goeds doet. Dat geldt voor beide groepen. Iedereen die wij spraken wil een betere wereld, maar gaat weer van andere informatie uit.”
“We willen studenten handvaten aanreiken om het verschil te kunnen zien tussen fake news en ander soort nieuws. Dat ze op zoek gaan naar bronnen als ze iets in hun feed zien verschijnen”, aldus Sharon. Bas: “We hopen ze iets te leren over hoe complotten werken en hoe je met elkaar in gesprek blijft. Ook omdat het iets is dat in deze tijden van social media niet zomaar meer weggaat. Uiteindelijk gelooft iedereen wel in een complot. Dat is wetenschappelijke wel een geaccepteerde gedachte. En dat is goed om te onthouden: dat de een niet beter is dan de ander.”