PromovendA tot Z: Yvonne Kerkhof over de D van Dementie

Om gelijk te beginnen met ‘de allerbeste vrouwen uit de wetenschap’: Yvonne benadrukt dat die ondertitel niet is gebaseerd op uitgebreide, statistische onderbouwing. Maar toch valt niet te ontkennen dat dementie, het onderwerp waarop ze eind 2021 promoveerde, veel bij mensen losmaakt. De impact op de samenleving is dan ook groot, en wordt in de toekomst alleen nog maar groter. “Je kunt je afvragen of er dan nog genoeg mantelzorgers zijn om het op te vangen,” zegt Yvonne. “Of er genoeg zórg is om dit op te vangen.”

Focus op wat mensen wél kunnen

Centraal bij Yvonnes promotieonderzoek stond FindMyApps, een tool voor mensen met dementie. FindMyApps was ook een van de aanleidingen voor Jim Jansen om haar te benaderen voor ‘PromovendA tot Z’. Maar wat houdt dat in, zo’n tool? “Een soort library,” licht Yvonne toe, “waar mensen op een gebruiksvriendelijke manier applicaties kunnen vinden die bij hen passen … En waar mensen hun persoonlijke voorkeuren kunnen opgeven, zowel qua wat ze nog wél kunnen als wat ze niet meer kunnen. Maar dat ook gelijk gelinkt aan hun individuele interesses … Daarnaast hebben we een training ontwikkeld om mensen met dementie het gebruik van de tool en de tablet aan te leren.”

In gesprek met Yvonne Kerkhof, blijkt al snel hoe belangrijk voor haar de focus is op de vaardigheden en persoonlijke kenmerken van patiënten. Dit in tegenstelling tot een focus op alleen de ziekte in kwestie. In haar tijd als verpleegkundige, kwam Yvonne al veel in aanraking met mensen met dementie. “Het maakt je gelijk heel kwetsbaar,” vertelt ze over haar ervaringen met de ziekte. “En het is soms ook een beetje ongrijpbaar. Dan ben je heel erg afhankelijk van hoe andere mensen met je omgaan … Je kan heel veel gedaan hebben in het leven, maar je wordt dan gereduceerd tot alleen maar dementie. Dat staat dan zo op dat voorhoofd.”

Community is the answer

Dat wilde Yvonne in haar leven als onderzoeker anders doen: niet uitgaan van tekortkomingen en stigma’s, maar van kansen en een persoonlijke, holistische benadering. Ze ontdekte dat je door het tonen van interesse in het ‘oude leven’ van een persoon met dementie, een veel mooier gesprek kunt hebben. In zo’n dialoog kun je werken aan begeleiding en zorg op maat. Yvonne geeft een voorbeeld: “Iemand is tuinder geweest. Maak diegene actief in een buurttuin! Dan heeft ie misschien wel ondersteuning nodig van een aantal buurtbewoners, maar de kennis over de planten: dat zit misschien nog ergens.”

Tegenwoordig richt Yvonne zich steeds meer op het bouwen van communities. Bijvoorbeeld in de Rivierenwijk in Deventer, waar ze bijdraagt aan een betekenisvolle invulling van de levens van vrouwen met een migratieachtergrond. Met dit soort projecten hoopt ze uiteindelijk ‘de druk op de tweede lijn’ te verminderen. Zodat mensen bijvoorbeeld minder snel de huisarts hoeven op te zoeken. “Whatever the problem is,” zegt Yvonne, “community is the answer.” Een uitspraak die ze zich herinnert van een meeting die ze bijwoonde in het teken van Asset Based Community Development (ABCD). Yvonne: “Het idee is dat als je de leefomgeving beter organiseert, er sociale netwerken ontstaan waarin mensen zingeving ervaren; dat je van daaruit ook iets aan gezondheidsbevordering kan doen.”

Positieve gezondheid in het onderwijs

Yvonne beaamt dat het kijken naar wat wél kan, ook is verweven met het onderwijs bij de Academie Gezondheidszorg. En dat niet alleen via de literatuur die studenten wordt aangereikt: “Nu hebben we een nieuwe curriculumontwikkeling binnen opleidingen van de AGZ, waarin we dat steeds meer inbouwen; waarin ook docenten worden getraind in positieve gezondheid. En dat we ook al naar studenten kijken van: wat zijn je talenten?”

Vanuit haar ervaring als verpleegkundige, weet Yvonne hoe belangrijk het is om in aanraking met de praktijk te komen. Die ervaring wil ze overbrengen op studenten. Waarbij ze hen meegeeft dat je niet moet denken vanuit vooroordelen, maar tegelijkertijd wel rekening moet houden met lokale en individuele problemen. Ze vertelt: “Een groepje studenten heeft bijvoorbeeld geholpen om samen met wijkpartners een buurthuis nieuw leven in te blazen, maar ze moesten wel rekening houden met wat ze wisten. Dat bijvoorbeeld zo’n Rivierenwijk wat laaggeletterd is. Nou, zorg er dan ook voor dat je iets onderneemt waarin taal niet zo’n rol speelt.” Wat niet wegneemt dat de betrokkenen tegelijkertijd taalonderwijs kunnen krijgen. Het gaat – wederom – om de holistische aanpak.

Promovenda in de spotlight

Kijkend naar de insteek van het boek van Jim en Dolf Jansen, rijst de vraag of extra aandacht voor vrouwen in de wetenschap vandaag de dag noodzakelijk is. Yvonne blikt terug op een uitzending van Jinek, die voor een groot deel in het teken stond van dat onderwerp. In de uitzending werd haar bijdrage aan ‘PromovendA tot Z’ door Jim Jansen uitgelicht. Ook werd besproken dat het aandeel vrouwelijke studenten in Nederland steeds groter wordt, maar dat het aantal vrouwelijke hoogleraren met één op de vier sterk achterblijft.

In dat verband is er nog iets anders dat Yvonne wil aanstippen: “In die uitzending hadden ze dus niet meegenomen: de lectoren. Ik vraag me dan wel af hoe het zit, want we hebben best veel vrouwelijke lectoren.” De behoefte aan vrouwelijke rolmodellen, dat noemt Yvonne aansluitend een belangrijke reden voor het ontstaan van ‘PromovendA tot Z’. Rolmodellen die niet alleen moeten worden gezocht aan de kant van het fundamentele onderzoek, maar dus ook bij de talloze lectoraten die er zijn: “Want dat is ook een vorm van hoogleraarschap, maar dan voor praktijkgericht onderzoek.”

Tot slot nog eenmaal terug naar het onderwerp van Yvonnes promotieonderzoek: dementie. Is er al uitzicht op genezing? Helaas is het antwoord op die vraag ‘nee’. “Daarom is het ook zo belangrijk om ondertussen niet alleen maar fundamenteel onderzoek te doen,” zegt Yvonne. “Maar ook om te kijken: wat zijn nou mooie praktijkoplossingen? Zodat mensen meer kwaliteit van leven krijgen.”

Het promotieonderzoek van Yvonne Kerkhof is mede tot stand gekomen dankzij studenten van Saxion, Amsterdam UMC en Radboudumc, en het softwarebedrijf Eumedianet.