Hoe verleent een verpleegkundige of social worker straks zorg op afstand - en kan dat wel?

“Voor ons was deze samenwerking nieuw en ontzettend interessant,” vertelt Niek Zuidhof die als docent/onderzoeker verbonden is aan het Saxion-lectoraat Technology Health & Care. “We betrokken mbo-, hbo- en hbo-masterstudenten bij dit Tech Your Future-onderzoeksproject. Daarbij waren we benieuwd hoe mensen met een verschillende opleiding in de toekomst gaan samenwerken met technologie in zorg en welzijn. De hoofdvraag is hoe hun capaciteiten aan blijven sluiten op het werk. Ondanks, maar ook dankzij de inzet van technologie.”

Begeleiding op afstand oefenen

Dat roept ook de vraag op hoe de opleidingen en het werk in de zorg- en welzijnssector opnieuw vormgegeven moeten worden. Het onderzoek richtte zich op twee parallelle projecten. Op het gebied van gezondheidszorg was er het Hartzorg op Afstand-concept. Voor het welzijnsdomein stond het cliëntenportaal Jouw Omgeving centraal. Beide tools, die in de praktijk al voor zorg en begeleiding op afstand gebruikt worden, vormden de oefenomgeving waarin verschillende studententeams met fictieve casussen aan de slag gingen.

Online handelen bij hoge bloeddrukwaarden

“We zetten de studententeams met dezelfde casussen aan het werk, maar brachten variatie aan in de mate van vrijheid die ze kregen in het oplossen van het praktijkvraagstuk. Ook waren er tussen de teams verschillen in de hoeveelheid beschikbare ondersteuning.” Bij Hartzorg op Afstand maakten de groepen een casus die draaide om het op afstand begeleiden van een cliënt bij het revalidatietraject bij een hartaandoening. Hoe handel je bijvoorbeeld als hulpverlener als iemand online alarmerend hoge bloeddrukwaarden invoert?

Wanneer grijp je in als professional?

De studenten uit het welzijnsdomein gingen aan de slag met een casus in de online tool Jouw Domein, waarbij zij een vrouw moesten begeleiden die na een echtscheiding lastiggevallen werd door haar ex-partner. Waar houdt in dit geval online coaching op en zet je extra stappen, door het inschakelen van een wijkagent of andere instanties? Zo moesten de studenten actief aan de slag met een plan van aanpak of een behandelplan en doorliepen zij verschillende fasen in de casus, waarbij de groepen meer of minder regelruimte kregen.

Acceptatie en werkbeleving

“Daarnaast stonden we met focusgroepen stil bij de acceptatie en werkbeleving van de deelnemers, als het gaat om technologie in het werk. Onze studentengroep was divers. Zo hadden we tweedejaars mbo- en hbo-studenten met beperkte stage-ervaring, naast hbo-masterstudenten die al ruime praktijkervaring op zak hadden.” Uit het onderzoek bleek onder meer dat mbo-studenten zich bij strakke kaders beperkt voelen in hun regelruimte en dat ze de verantwoordelijkheid in hun beleving snel zouden moeten overdragen aan hbo’ers, terwijl ook zij autonoom wilden handelen. Dat is een belangrijke conclusie. Regelruimte voor elk opleidingsniveau blijft belangrijk.”

Wanneer aansturen op face to face-contact?

Ook concludeerde het onderzoeksteam dat het leren vertrouwen op technologie op afstand een belangrijk onderdeel moet vormen in de opleidingen. “Zorgprofessionals zijn gewend om met een integrale blik, en vertrouwend op hun zintuiglijke waarneming, letterlijk te kijken hoe hun patiënt of cliënt er bij zit. Bij zorg op afstand valt die mogelijkheid deels weg. Hoe kun je varen op iets als een bloeddrukwaarde die je online binnenkrijgt? Of wat lees je tussen de regels door in een online ingevuld dagboek? Het vraagt van studenten en professionals om het opnieuw inkaderen van hun verantwoordelijkheden: wanneer grijp ik in, wanneer moet ik iemand mee laten kijken, wanneer moet ik aansturen op face to face-contact met mijn cliënt?”

Mensenwerk

Wanneer het gaat om dat face to face-contact, kwam duidelijk uit het onderzoek naar voren dat technologie de behandeling of begeleiding aan mag vullen, maar nooit volledig mag vervangen. “Mensen kiezen dit vak doorgaans omdat ze graag persoonlijk zorg verlenen. Het blijft voor hen mensenwerk. Iedereen begrijpt dat technologie een groter aandeel krijgt en dat er vele voordelen zijn: minder fouten, meer efficiency en ook meer autonomie voor de patiënt of client. Maar men gaf ook aan dat zorg op afstand geen standaard mag worden.”

Leren vertrouwen op technologie

Opvallend was de mate waarin de studenten van de applicaties voor afstandszorg wilden weten hoe deze technisch functioneerden, vertelt Niek: “Wanneer we ons in een auto verplaatsen, willen we in de meeste gevallen niet weten wat er onder de motorkap gebeurt, maar vertrouwen we op ons vervoermiddel. Dat studenten in hoge mate willen begrijpen hoe nieuwe technologie werkt, heeft in deze eerste fase misschien ook te maken met het proces van gewenning en om ook echt te durven vertrouwen op de hulpmiddelen waarmee zij hun cliënten moeten begeleiden. Dat is goed te begrijpen. Het is een aspect dat we moeten meenemen in het ontwerpen van het onderwijs.”

Verschuiving van taken en verantwoordelijkheden

Concluderend zorgt het werken met technologie, zoals begeleiding op afstand, voor een verschuiving in taken en verantwoordelijkheden. Zowel bij de professional als de patiënt. Dat vraagt al in de nabije toekomst om aandacht in het onderwijs en in de praktijk. Het opleiden van professionals zou zich in ieder geval moeten richten op digitale vaardigheden en het aanleren van checks om te kunnen vertrouwen op technologie. Net als op het efficiënt leren gebruiken van de technologie. In het contact met de patiënt, maar ook in de organisatie van het eigen werk.

Maatwerk blijft nodig

“Voor zorg- en welzijnsprofessionals blijft hun werk aantrekkelijk als zij technologie in kunnen zetten bij personen en in situaties waar dat mogelijk en wenselijk is. Maatwerk blijft nodig. We zien in de resultaten dat hbo-studenten positiever staan tegenover de inzet van technologie om efficiënter willen werken. Bij mbo-studenten speelt juist wat meer angst voor het verlies aan direct contact. Beide groepen zien de inzet van technologie wel als kans tot verlaging van de werkdruk.”

Van elkaar leren

Het verkennend onderzoek levert veel aanknopingspunten op voor een vervolgonderzoek, door of met de betrokken opleidingsinstellingen, zegt Niek. “We willen graag eerst vervolgonderzoek doen op het gebied van leergemeenschappen, waarbij je in de praktijk samenwerkt, met verschillende instellingen die te maken hebben of krijgen met de implementatie van technologie op de werkvloer. Zorginstellingen in de regio hebben daarin vaak dezelfde vragen. In dat proces kan begeleiding, gekoppeld aan onderzoek, enorme meerwaarde hebben voor de praktijk. Dat biedt ook kansen om als zorg- en welzijnsinstellingen van elkaar te leren. Die praktijkervaring en -kennis vloeit vervolgens weer terug in het vormgeven of aanpassen van het onderwijs. Het blijft een wisselwerking, waarbij onderwijs en praktijk zo nauw mogelijk optrekken en op elkaar aan moeten blijven sluiten.”