Je huis of je straat als slim energie-eiland: het is dichterbij dan je denkt

Maar eerst even dicht bij huis beginnen. In IJsseldorp Olst, tussen Deventer en Zwolle, bevindt zich Vriendenerf: een kleinschalige woongemeenschap met twaalf energiezuinige en duurzame huizen. Interessant als proeftuin voor verschillende onderzoeksprojecten waarbij Saxion betrokken is. Zo ook voor SUSTENANCE, dat in juli 2021, met een looptijd van 3,5 jaar, van start ging. Projectleider Javier Ferreira Gonzalez is verbonden aan het lectoraat Ambient Intelligence, dat naast het lectoraat Sustainable Energy Systems vanuit Saxion onderzoek doet met deze kleine woongemeenschap.

Onderling energie opslaan en uitwisselen

“Deze twaalf huizen zijn vijf jaar geleden opgeleverd, volgens de hoogste standaarden voor het opwekken en hergebruiken van energie. Het grote aantal zonnepanelen zorgt bijvoorbeeld voor een overproductie aan zonne-energie. Maar ja, die energie is er alleen op bepaalde uren van de dag. Hoe verdeel je je energievoorraad over de rest van de dag? Er zijn batterijen en andere oplossingen voor opslag. Dat is de technische kant van het verhaal. Maar het is ook belangrijk om de maatschappelijke invalshoek mee te nemen. Kun je namelijk als community ook samen zo efficiënt mogelijk gebruik maken van de energie die je opwekt en opslaat? De vraag is hoe je je lokale huissysteem inricht. Is het mogelijk om energie uit te wisselen, zodat je met elkaar als het ware een energie-eiland vormt? Het is interessant om te kijken welk businessmodel je daar onder kunt leggen en om te onderzoeken welke mogelijkheden inwoners individueel en gezamenlijk hebben.”

De was doen als de zon schijnt

Je ziet het voor je: elk huishouden heeft zijn eigen slimme systeem, dat vanuit de meterkast gemonitord en aangestuurd wordt. Een app vertelt de bewoner precies dat het morgen zonnig weer wordt: een gunstiger moment dan vandaag om de wasmachine aan te zetten. Of er komt een melding dat het mogelijk is een overschot aan energie diezelfde middag door te leveren aan de buurvrouw die haar elektrische auto wil opladen. Die realiteit is dichterbij dan je denkt, zegt Javier. “Aan het eind van deze onderzoeksperiode willen we een aantal oplossingen opleveren, waaronder een demonstrator en verschillende scenario’s voor onderliggende businessmodellen. Die moeten de transitie naar duurzame energie mogelijk maken en individuele huishoudens en woongemeenschappen helpen hun CO2-voetafdruk te verkleinen. We doen dat niet alleen. Bij het SUSTENANCE-project is een aantal samenwerkingspartners betrokken.”

Internationaal kennis uitwisselen

Want SUSTENANCE is groter. Ook in Denemarken, Polen en India vinden soortgelijke onderzoeken plaats naar het ombuigen van traditionele woongemeenschappen naar energie-eilanden. In Denemarken, waar de Universiteit van Aalborg de internationale coördinatie van het project op zich neemt, onderzoekt men bestaande installaties in huurhuizen. Daar trekken bewoners zonder grote eigen investeringen in een woning, die al zelfstandig én in samenhang met naastgelegen huizen onderdeel is van een slim, lokaal energienetwerk. In Polen gaat het om een appartementencomplex en in India richt het onderzoek zich op afgelegen woongemeenschappen die een groot belang hebben bij zelfvoorzienend energiegebruik. In totaal zijn er 21 samenwerkingspartners vanuit deze landen aan het project verbonden, die onderling ervaringen en kennis uitwisselen.

Smileys op het keuzemenu

Wat maakt SUSTENANCE volgens Javier bijzonder, in vergelijking met andere onderzoeken naar de mogelijkheden van de energietransitie? “Voor het project in Olst richten we ons rechtstreeks op wat bewoners in de praktijk nodig hebben om die transitie te kunnen maken. Vanuit het lectoraat Ambient Intelligence doen we onderzoek naar Internet of Things-monitoring platforms, leveren we het dashboard of de applicaties die mensen helpen de juiste beslissingen te nemen om hun energieverbruik en -management zo goed mogelijk te regelen. Wanneer zet je die wasmachine aan, wanneer ben je juist zuiniger met je verbruik? Ook helpen studenten van verschillende Saxion-opleidingen ons met het afstemmen van de interface op de gebruikersgroep. Zo kunnen mensen het misschien prettig vinden om in één oogopslag met smileys en een simpel menu met drie knoppen te zien hoeveel energie er beschikbaar is. Welke keuzes ze kunnen maken om de energie te gebruiken of te delen. Onze rol vanuit Saxion is om de brug naar die gebruikerskant te slaan.”

Naar een community-markt

Is het denkbaar dat we in de toekomst in dit soort communities met lokale energie-eilanden gaan samenleven? “Ja, dat denk ik wel. Misschien is de techniek nog de relatief kleinste uitdaging. Het vraagt ook om een systeemverandering als het gaat om wetgeving en de samenwerking met de energiemarkt. De vraag is vooral hoe snel de weg hier op overheidsniveau voor vrijgemaakt kan worden. Maar je ziet dat die verschuiving van de traditionele energiemarkt naar een community-markt al ingezet is. Dus: een plek waar je je aan kunt sluiten om energie uit te wisselen. Ik hoop dat er steeds meer bedrijven ontstaan die zich op deze nieuwe manier van duurzame energie-uitwisseling richten. Ons onderzoek richt zich trouwens niet alleen op het economische aspect, maar ook op een zo comfortabel mogelijk gebruik en op het terugbrengen van de stikstofuitstoot.”

Een energienetwerk vormen met je vrienden

Geen toekomstmuziek dus, vindt Javier: “Door de huidige energiecrisis en de staat van onze aarde, als gevolg van de toenemende stikstofuitstoot, is de urgentie voor verandering groter dan ooit. We stappen over op elektrisch rijden, kiezen andere installaties om ons huis te verwarmen, om energie op te wekken en deze lokaal op te slaan. Maar alles draait om efficiënter en bewuster energieverbruik. Een volgende stap is hoe we dat op een haalbare manier in communities gaan doen. Dat draait behalve techniek, wetgeving en markt ook om de persoonlijke wil en mogelijkheden om mee te doen.” Is Vriendenerf in Olst dan een blauwdruk voor hoe we samen zo’n energie-eiland vormen? “Je kunt aan veel varianten denken. Energie-communities kunnen niet alleen fysiek maar ook virtueel of in een hybride vorm bestaan. Als je online verbonden bent, is het zelfs denkbaar dat jij een energie-eiland vormt met jouw vrienden of familieleden die in heel Nederland wonen. Ook dan zou je energie kunnen opslaan en delen. Maar een eerste stap is om zo’n demonstrator lokaal te laten werken en om in beeld te krijgen met welke uitdagingen en mogelijke oplossingen je van doen hebt. Zoals in Olst, Denemarken, Polen of India.”

Werkend systeem

Volop kansen dus, om ook op wereldschaal een vorm van energie-emancipatie op gang te brengen? “Zeker, ook dat zou een gevolg kunnen zijn van deze manier van denken. In Olst willen we over 3,5 jaar een werkend systeem hebben. We beginnen lokaal. In iemands eigen huis, in samenhang met zijn buren en community. Dat vind ik ook het mooie aan dit project. Dat je als eindgebruiker de controle houdt over je data. Die is persoonlijk, in je eigen huisinstallatie. Je bepaalt zelf wat je deelt met de cloud. Bovendien spreekt de gebruiksvriendelijkheid van het systeem me aan. Het moet iets worden waar iedereen eenvoudig mee kan werken, ongeacht de digitale vaardigheden waarover iemand beschikt. Uiteindelijk moeten we allemaal anders met onze kostbare energie om leren gaan. Ons bewust worden van ons energieverbruik en CO2-voetafdruk. Ik vind het een mooi en hoopvol onderzoeksproject, waarvoor ik oprecht de passie en trots voel om bij betrokken te zijn.”