Circuleren van kennis
De berg met afval die we als westerse maatschappij produceren blijft groeien als we geen maatregelen nemen. Een antwoord op deze ontwikkeling is een circulaire- oftewel kringloop economie. Dit is een economie waarin producten en grondstoffen na gebruik zo veel mogelijk opnieuw gebuikt of teruggegeven worden aan de natuur. Een economie waarin zo weinig mogelijk wordt verspild. Maar hoe realiseren we dit? Het antwoord lijkt in het menselijk kapitaal te liggen. De transitie naar een circulaire economie (CE) vraagt om nieuwe kennis en vaardigheden, zowel voor toekomstige als huidige werknemers. Hoe zorg je ervoor dat (toekomstige) professionals hierop zijn voorbereid? Een vraagstuk dat zowel het onderwijs als het bedrijfsleven gezamenlijk willen oppakken.
Vrijdagmiddag 21 juni 2019 vond er in de gasfabriek in Deventer een werkconferentie plaats waarin het CE-vraagstuk centraal stond. De bijeenkomst werd door drie hogescholen HAN, Saxion en Windesheim en Circles (CE platform voor ondernemers en overheid) gezamenlijk georganiseerd. De bijeenkomst was in drie parallelsessies opgedeeld: Interdisciplinair onderwijs, Integratie CE in het onderwijs en Koppeling bedrijfsleven. In alle drie de sessies werd duidelijk dat het onderwijs een belangrijke verantwoordelijkheid heeft in het opleiden van de benodigde vakmensen. Studenten die nu aan een opleiding beginnen komen na hun afstuderen in een context waarin circulariteit het uitgangspunt is. Zowel de drie eerder genoemde hogescholen als het bedrijfsleven die aanwezig waren zijn het erover eens dat dit onderwerp een vaste plek in het curriculum dient te krijgen. Een soortgelijk standpunt wordt door de Onderwijsraad (2014) gedeeld. Zij pleiten voor kennisuitwisseling en kennisverrijking gericht op curriculumververnieuwing. Kennis veroudert in toenemend tempo en daarmee verliest het haar economische relevantie (Boshuizen, 2003; Sloep & Jochems, 2007). Dit soort ontwikkelingen verandert de opvattingen over leren (Pune, 2007). En dat werd ook deze vrijdagmiddag duidelijk.
Community of Learning
Bedrijven hebben te maken met een kwalitatief aansluitingsprobleem omdat werknemers in onvoldoende mate beschikken over de juiste kennis en vaardigheden om hun werk op het vereiste niveau uit te voeren. Als gevolg van vergrijzing gaat bovendien veel kennis verloren (Corporaal, Peters, Post, Wolffgramm & Van Riemsdijk, 2018). Onderwijsinstellingen zijn zoekende naar vormen om het curriculum up-to-date te houden en aan te laten sluiten bij de zich snel veranderende omgeving. Kennis veroudert immers snel. De onderwijsraad adviseert kennisgemeenschappen oftewel communities (of learning): innovatieve samenwerkingsverbanden tussen onderwijsinstellingen en het werkveld.
Jeroen Tholen (Windesheim) verwoordde communities of learning tijdens deze middag op een treffende manier:
‘Community of Learning: iedereen leert: docent, bedrijfsleven en student.’
Het lijkt een doeltreffend antwoord voor zowel het onderwijs als het bedrijfsleven op de leer- en ontwikkelvraagstukken waar beiden mee geconfronteerd worden. In een community vindt duurzame uitwisseling van kennis en vaardigheden tussen het onderwijs en het werkveld plaats (Verkleij & Franke, 2017). Studenten werken (in co-creatie) samen met medewerkers uit het werkveld en docenten in een community aan authentieke innovatieve opdrachten.
Figuur 1. Samenwerkingsdriehoek in een community of learning.
De communities vormen van zichzelf als het ware het up-to-date curriculum doordat actuele vraagstukken uit de praktijk opgepakt worden. En bedrijven werken aan de ontwikkeling van hun menselijk kapitaal. ‘Leven lang leren’ wordt op deze wijze geïntegreerd in het dagelijks werk van medewerkers. Smart Solutions is zo’n community vorm waarin de driehoek werkveld, onderzoek en onderwijs met elkaar samenwerken aan authentieke innovatieve vraagstukken. Belangrijke voorwaarde voor zo’n samenwerking is dat vraag (werkveld) en aanbod (onderwijs) bij elkaar komen.
Makelaarsfunctie
Saxion (Bas Olde Hampsink) geeft aan dat we merken dat het bedrijfsleven zich verenigt en de verbinding met het onderwijs wil versterken. Allerlei praktijkgerichte vraagstukken komen binnen Saxion bij het Centrum voor Ondernemerschap binnen. Zij fungeren als een soort kennismakelaars om vraag en aanbod op elkaar af te stemmen. Vragen die van buitenaf (vanuit het werkveld) intern bij Saxion binnen komen worden naar de juiste academie en opleiding doorgezet om opgepakt te worden. Eén van de plekken waar dit binnen Saxion vorm krijgt is Smart Solutions Semester.
Onderwijs en werkveld werken in co-creatie samen aan authentieke innovatieve vraagstukken afkomstig uit het bedrijfsleven. Daarbij legt het bedrijfsleven niet alleen vragen neer om door het onderwijs opgepakt te laten worden. De samenwerking gaat verder doordat het werkveld aan het onderwijs vraagt haar medewerkers op te leiden.
Elke hoger onderwijsinstelling heeft zo haar eigen wijze waarop dit vorm gegeven wordt. Voor Saxion is dit Smart Solutions; een community of learning waarin studenten (onderwijs), medewerkers (werkveld) en lectoraten (onderzoek) samenwerken aan innovatieve, interdisciplinaire vraagstukken.
De initiatieven die genomen zijn bieden perspectief. Maar deze middag bleken er ook nog wel een aantal uitdagingen te liggen.
Uitdagingen voor de nabije toekomst:
- Flexibilisering: De tandwielen van het onderwijs en het bedrijfsleven draaien met ongelijke snelheid. Het bedrijfsleven vraagt van het onderwijs om vraagstukken op korte termijn op te pakken terwijl het curriculum deze flexibiliteit niet biedt. Verkokering van het onderwijs is hier onder andere debet aan. De vraag is hoe dit beter op elkaar afgestemd kan worden. Een deel van het antwoord zal bij het onderwijs gevonden moeten worden middels flexibilisering.
- Docentprofessionalisering: Deze middag werd de vraag gesteld hoe je interdisciplinariteit in het curriculum kunt inbouwen als je met docenten werkt die monodisciplinair zijn? Een docent wordt aangenomen op basis van zijn discipline; zijn inhoudelijke expertise. Docenten dienen geprofessionaliseerd te worden op hun veranderende rol (van begeleider en coach).
- CRM-portal: Om vraag en aanbod bij elkaar te kunnen brengen is er behoefte aan een soort van (CRM) portal waar de opdrachten uit het bedrijfsleven ingebracht kunnen worden. Dit is een behoefte die ook al vanuit studenten en medewerkers binnen Saxion geuit is (Saxion, 2018).
- Good Practices: Om bedrijven over de streep te halen om de samenwerking met het onderwijs aan te gaan zijn goede voorbeelden van belang. Een tip die hierbij gegeven werd is aanhaken bij innovatieve bedrijven. Het aantal innovatieve bedrijven dat bij een kennisinstelling aangesloten is, is slechts 5%. Hier is winst te behalen.
- Samenwerking in de onderwijsketen: Mbo, hbo en universiteiten dienen in de keten samen te werken. Ook op dit vlak is interdisciplinaire samenwerking noodzakelijk.
Slotconclusie van de middag was dat we ‘Education as a service’ moeten benaderen.
Bronnen
Boshuizen, H. (2003). Expertise development: how to bridge the gap betweem school and work. Heerlen: Open Universiteit.
Corporaal, S., Peters, S., Post, J., Wolffgramm, M., & Van Riemsdijk, M. (2018). Iedereen in Overijssel doet mee. Resultaten van een onderzoek naar de samenwerking tussen bedrijfsleven en opleiders. Deventer: Saxion.
Onderwijsraad. (2014). Een eigentijds curriculum. Den Haag: Onderwijsraad.
Pune, Y. (2007). Learning Spaces: an ICT-enabled model of future learning in the Knowledge-based Society. European Journal of Education, Vol.42, No.2.
Saxion (2018). Bouwstenen voor de toekomstige leeromgeving. Onderzoeksresultaten enquête ICT&O voorjaar 2018. Enschede: Saxion
Sloep, P., & Jochems, W. (2007). De e-lerende burger. In J. Steyaert, & J. Haan, Jaarboek ICT en samenleving 2007; Gewoon digitaal (pp. 171-187). Amsterdam: Boom.
Verkleij, K., & Francke, A. (2017). Landelijke monitor en evaluatie van leernetwerken wijkverpleging. Rapportage over de periode eind 2015 tot media 2017. Utrecht: Nivel.