Doelen formuleren, nadenken voordat je iets doet en zelfreflectie: het zijn stuk voor stuk voorbeelden van executieve functies en zeker in coronatijd kunnen studenten deze vaardigheden goed gebruiken. Docent/onderzoeker Diane Manuhuwa doet vier jaar lang promotieonderzoek naar deze functies en heeft enkele waardevolle tips. “Je executieve functies moeten ervoor zorgen dat je dat leerproces op de rails krijgt.”
Executieve functies, dat klinkt ingewikkeld. Wat het nou precies zijn, is niet zo makkelijk uit te leggen en als je de definitie opzoekt op internet, word je ook al niet heel veel wijzer. Het is dan ook een containerbegrip volgens Diane Manuhuwa, docent Toegepaste Psychologie en onderzoeker van het lectoraat Brain & Technology. “Er zijn verschillende definities in omloop”, vertelt ze. “Maar de gedeelde noemer is dat er hogere cognitieve functies bij betrokken zijn, die van bovenaf je gedrag, emotie en cognitie controleren om een intern doel te bereiken. Het gaat om het bewust aansturen van ons eigen denken, iets dat ons onderscheidt van de dieren. Bijvoorbeeld het stoppen met boos zijn, omdat het niet effectief is. Je zet ze heel doelgericht en adaptief in om een doel te bereiken en gebruikt ze dus vooral in nieuwe, complexe situaties.”
Coronatijd
Studenten gebruiken de functies bijvoorbeeld als ze aan een nieuwe module beginnen. “Ze moeten aan de slag met nieuwe dingen en moeten oplossingen bedenken. Dat is ingewikkeld, maar als je verder bent in het vak, gaat het automatisch. Dan zie je dat er minder een beroep wordt gedaan op de executieve functies, omdat je al meer skills hebt. In coronatijd heb je deze functies als student volop nodig. Het thuisstuderen is compleet nieuw en ook docenten zijn vaak zoekende. De hele manier van studeren wordt overhoopgehaald en het is een aaneenschakeling van nieuwe situaties.”
Ook is inmiddels bekend dat je kalm moet zijn en je veilig moet voelen om deze functies maximaal te benutten. “Maar als je je veel zorgen maakt, wat natuurlijk kan in coronatijd, beperkt dat je executieve functies. Bovendien is het ook belangrijk om fysiek gezond te zijn en studenten bewegen nu gewoon veel minder. Ook de rolmodellen vallen weg, nu studenten in hun eentje zitten. Ze hebben minder contact met medestudenten en docenten en bovendien worstelen die ook allemaal met deze nieuwe situatie.”
Problemen met executieve functies
In mei 2019 startte Diane met haar vierjarige onderzoek naar het executief functioneren van hbo-studenten in relatie tot hun zelfsturend vermogen, uitstelgedrag en studiesucces. Eind vorig jaar zette ze een aantal meetinstrumenten in bij haar Toegepaste Psychologie-studenten, zoals zelfrapportage en een neuropsychologische testbatterij. Die batterij meet bijvoorbeeld de reactiesnelheid van studenten als zij allerlei uitgeschreven kleuren voorbij zien komen en moeten klikken op de kleur die daadwerkelijk in die kleur geschreven is. “Dat heeft te maken met je inhibitie: nadenken voordat je iets doet en jezelf afremmen. Mensen die impulsief zijn, hebben daar vaak moeite mee. Ook heb ik een vragenlijst afgenomen bij de studenten: Hoe motiveer je jezelf? Hoe leer je? Maar ook met vragen over uitstelgedrag en leeromgevingen.”
Studenten konden in de vragenlijsten aangeven in hoeverre ze problemen ervoeren. “En wat ik opvallend vond: ze vonden dat ze het zelfregulerend leren gemiddeld tot bovengemiddeld konden toepassen, terwijl een deel ook aangeeft in zeer hoge mate problemen te hebben met de executieve functies. We moeten er dus op letten dat we bij studieproblemen niet alleen naar de leerstrategieën van de student kijken, want uit mijn data blijkt dat studenten de stof over het algemeen goed begrijpen. Je kunt je natuurlijk afvragen of dat echt zo is, maar dat is volgens de studenten niet het probleem. Ze zijn gemotiveerd, vatten de stof samen, herhalen het een paar keer, maar toch lukt het ze niet. Het is goed om dan te kijken naar die executieve functies.”
Je kunt je executieve functies maar beperkt inzetten en het gebruik kost veel energie, daar moet je dus zuinig op zijn. Je wil als docent dus niet dat studenten die energie verspillen aan een chaotische Blackboard-omgeving.
Met name de executieve functie ‘initiatief nemen’ blijkt bepalend te zijn voor uitstelgedrag of hoe leerstrategieën moeten worden ingezet. “Studenten geven aan daar moeite mee te hebben. Initiatief nemen: het klinkt als gewoon aan de slag gaan om een uurtje of negen. Maar het blijkt een enorme hobbel. Het zou heel mooi zijn als studenten dat inzien en docenten daarbij helpen.”
Studieloopbaanbegeleider
De ontwikkeling van je executieve functies loopt gelijk met de ontwikkeling van de voorzijde van je hersenen (de prefrontale cortex), die rond je 25e is uitontwikkeld. En dus zijn executieve functies, zeker voor jonge studenten, te trainen. “Als je dat wil, moet je als student inzicht hebben in: hoe zit dat bij mij? Wat is mijn profiel en waar zitten mijn sterktes of uitdagingen? Dit zodat je met je eigen data naar je studieloopbaanbegeleider kan gaan en kunt zeggen: dit is hoe het bij mij zit. ‘Het gaat goed met plannen en m’n werkgeheugen, maar mijn probleem is mijn impulsiviteit, waardoor ik snel afgeleid raak.’ Het zou dan heel mooi zijn dat een studieloopbaanbegeleider weet waar het over gaat.”
Je executieve functies zijn dus te trainen, maar ze werken uiteindelijk het beste als je kalm en alert bent. “Je moet niet zo kalm zijn dat je zit te dromen, maar je moet ook niet te gestresst zijn. Sommigen zeggen dat ze stress nodig hebben om te presteren, maar voor de executieve functies geldt dat dus niet. Zorg dat je je goed voelt, zowel mentaal als fysiek. Beweeg dus veel tussendoor. Dat zijn belangrijke dingen.”
Overbelasten
Ook docenten spelen volgens Diane een belangrijke rol bij het optimaal benutten van de executieve functies van studenten. “Als de leeromgevingen in Blackboard er bijvoorbeeld elke keer anders uitzien, moeten studenten elke keer weer een beroep doen op hun executieve functies. Je kunt deze maar beperkt inzetten en het gebruik kost veel energie, daar moet je dus zuinig op zijn. Je wil als docent dus niet dat studenten die energie verspillen aan een chaotische Blackboard-omgeving. Je kunt je executieve functies echt overbelasten en usability is dus heel belangrijk, zeker voor jonge studenten in ontwikkeling.”
Ze adviseert docenten om tijdens het lesgeven op zoek te gaan naar een piekmoment. “Als je heel traag lesgeeft, met talloze slides, zakt de activatie van de student weg. Dat klinkt logisch, maar we weten nu ook echt hoe het werkt. En we weten nu ook dat het goed is om studenten bijvoorbeeld 30 seconden bedenktijd voordat ze een vraag mogen stellen. Dan gaan ze met hun werkgeheugen aan de slag. Als je ze direct de beurt geeft, is het moment weg. Dat zijn hele kleine dingen.”
Diane hoopt dat docenten bewust worden van het feit dat de functies een belangrijke rol spelen bij studiesucces. “En dat ze begrijpen dat er enorme individuele verschillen kunnen zijn als het gaat om executieve functies. Het is belangrijk om inzicht te krijgen in hoe het bij de student zelf zit. Als ze daar alleen al inzicht in hebben, zijn er genoeg handvatten en ideeën waar je mee aan de slag kunt.”
Goed samenwerken
De komende twee jaar gaat Diane verder met haar onderzoek. “Momenteel ben ik heel hard bezig om alles te verwerken, dus ik heb nu ook alleen nog maar voorlopige resultaten. Ook hebben de executieve functies al een plekje gekregen binnen de module die ik geef aan studenten Toegepaste Psychologie. Maar waar het uiteindelijk waarschijnlijk op neer gaat komen, is dat het heel belangrijk is voor het studiesucces dat de executieve functies goed met elkaar samenwerken. Dat je dus weet hoe je moet leren, hoe je je moet concentreren en hoe je jezelf moet motiveren”, aldus Diane. “Want je executieve functies moeten er uiteindelijk voor zorgen dat je vanuit je brein dat leerproces op de rails krijgt.”
