Participatief actieonderzoek voor betere gezondheid in de wijk

Saxion-lectoraat Smart Health werkt binnen verschillende projecten met participatief actieonderzoek. Yvonne Kerkhof, postdoc onderzoeker: ‘’Je staat hierbij als onderzoeker met de voeten in de klei. De respondenten zijn meer actieve deelnemers aan het project. De relatievorming met de mensen waarnaar je onderzoek wilt doen en de wederkerigheid is daarbij heel belangrijk. Ik vind deze manier van onderzoek doen ontzettend mooi. Hier ligt mijn hart. Op deze manier kan ik als onderzoeker halen én brengen, in plaats van alleen halen.’’

De maatschappij en de zorg hebben te maken hebben met verschillende uitdagingen en complexe vraagstukken, zoals een vergrijzende bevolking en arbeidstekorten in de zorg, aldus Harmieke van Os-Medendorp, associate lector Gepersonaliseerde zorg binnen lectoraat Smart Health. ‘’Het is van belang om gezondheidsverschillen te verkleinen door bijvoorbeeld het bevorderen van een gezonde leefstijl en leefomgeving. In de gezondheidszorg is een transitie in gang gezet, waarin de focus van professionals verschuift van Ziekte en Zorg naar Gezondheid en Gedrag. Preventie, gezondheidsbevordering in de leefomgeving en het ondersteunen van veerkracht van wijkbewoners dragen hieraan bij. Maar hoe pak je dit aan in de wijk, waar de zorg steeds meer plaatsvindt? En hoe doe je dit nadrukkelijk samen met burgers? Met behulp van participatief actieonderzoek kunnen we hier antwoorden op vinden.’’

Twee initiatieven

In het artikel dat verscheen in SoziO, het vakblad voor sociaal professionals en het sociale domein, worden twee initiatieven beschreven van en met bewoners in twee wijken in Deventer, waarbij Van Os-Medendorp en Kerkhof als onderzoekers betrokken zijn. Deze initiatieven zijn gericht op het bevorderen van de gezondheid van de wijkbewoners. Samen met de bewoners werken de onderzoekers in co-creatie aan innovatieve en duurzame oplossingen of activiteiten. Kerkhof vertelt: ‘’Bij participatief actieonderzoek wil je dat de mensen waar je onderzoek naar doet zelf meer verantwoordelijkheid dragen en een gedeeld bewustzijn krijgen. Hierdoor verander je als onderzoeker en participanten samen. Tegelijkertijd kan het lastig zijn dat rollen mogelijk door elkaar heen gaan lopen.’’ Van Os-Medendorp vult aan: ‘’Het gaat hierbij dus niet alleen over onderzoek rondom kennisvragen maar ook nadrukkelijk over samen leren en samen dingen ontwikkelen. Reflectie is daarbij heel belangrijk.’’

Ouderen met een migratieachtergrond

In Deventer werkt Yvonne Kerkhof samen met ouderen met een migratieachtergrond aan het bevorderen van hun sociale gezondheid. ‘’Hierbij staan het opbouwen van vertrouwen en het bouwen aan een relatie voorop. Alleen op deze manier kom je erachter waarover ouderen met een migratieachtergrond zich zorgen maken en wat hun wensen en verlangens zijn.’’ Voor haar onderzoek heeft Yvonne Kerkhof zich daarom aangesloten bij een groep vrouwen die regelmatig bij elkaar komen in het buurthuis in de wijk. ‘’Samen met studenten en wijkpartners werken we aan de vernieuwing en verduurzaming van het activiteitenprogramma. We onderzoeken samen wat nodig is om het activiteitenprogramma voor vrouwen met een (Turkse) migratieachtergrond in stand te houden en te verduurzamen. We stemmen dit nadrukkelijk af met de wensen en behoeften van de vrouwen zelf. Door aanwezig te zijn in het buurthuis en mee te doen aan een wekelijks activiteitenprogramma voor vrouwen en door informele gesprekken met wijkprofessionals wordt gebouwd aan relatievorming. De wederkerigheid van deze relatie is mooi. De vrouwen leren van ons bijvoorbeeld over gezonde voeding en bewegen. Tegelijkertijd leren wij over de levensverhalen en gewoonten van de vrouwen en vergroot onze kennis over cultuursensitief werken.’’

Samen Slim Gezond

Hogeschool Saxion is een van de partners van het burgerinitiatief Buurtgeluk, een initiatief van wijkbewoner Grace Brok, dat plaats vindt bij voetbalvereniging SV Helios in Deventer. Hier worden verschillende activiteiten georganiseerd voor en door wijkbewoners, gericht op beweging, gezondheid en meedoen. Honderden buurtbewoners zijn hier met regelmaat te vinden, om de regie over hun leven op te pakken. Om dit succes te borgen onderzoekt Harmieke van Os-Medendorp binnen het project Samen Slim Gezond hoe Buurtgeluk verder kan worden verdiept en verstevigd. ‘’We onderzoeken, samen met de wijkbewoners om wie het gaat, de waarde van het initiatief vanuit verschillende perspectieven. Wat zijn de succesfactoren van Buurtgeluk en hoe zorgen we dat het initiatief blijvend een plek krijgt in de wijk? We denken mee met vragen die rondom het burgerinitiatief spelen.’’

Samen met studenten, onderzoekers, een mkb-bedrijf en met deelnemers en coaches van Buurtgeluk ontwikkelt het project een app. Deze app helpt deelnemers inzicht te krijgen in hun eigen ontwikkeling en motiveert hen om doelen te realiseren. Van Os-Medendorp: ‘’Met deze app zien de deelnemers hoe ze ervoor staan. En de data geeft ons informatie over de bijdrage van activiteiten aan de ontwikkeling van de deelnemers. Voor de app is inmiddels een programma van eisen opgesteld en een visueel prototype ontworpen.’’

Samenwerkend leren

Harmieke Van Os-Medendorp en Yvonne Kerkhof concluderen dat participatief actieonderzoek bijdraagt aan samenwerkend leren in wijken. ‘’Dit is kansrijk voor de transitie van ‘Ziekte en Zorg naar Gezondheid en Gedrag’ door gezondheidsbevordering dichtbij de leefomgeving van mensen te organiseren.’’

Ben je geabonneerd op het vakblad SoziO dan kun je hier het volledige artikel lezen.