Elke in de reclassering geïnvesteerde euro levert er twee op, volgens winnend onderzoek Attila Németh

Het is een mooie en eervolle afsluiting van acht jaar onderzoek, blikt Attila terug, wanneer we hem na de prijsuitreiking in Wenen spreken. Onderzoek dat relatief klein begon, maar uiteindelijk met een volwaardige onderzoeksgroep naar de eindstreep werd gedragen. En ook nog eens in nauwe samenwerking met het werkveld. “Steeds hebben we gekeken: wat is nu nodig om die praktijkvraag naar de waarde van reclasseren te beantwoorden? Daar hebben we onze onderzoeksmethoden en dataverzamelingsstrategieën op gericht. De samenwerking met professionals uit het werkveld was een waardevolle aanvulling op het onderzoek. Bij de prijsuitreiking, te midden van zoveel mensen uit de beroepsgroep, voelden we nog eens extra de relevantie van ons onderzoek. Wanneer je dat op een internationale conferentie te horen krijgt, is dat ontzettend mooi. Net als de reactie dat onze aanpak vernieuwend is,” aldus Attila.

Minder zwart-wit

Hoewel de waardering uit internationale hoek kwam, en de onderzoeksresultaten in de toekomst ook buiten onze landsgrenzen toegepast kunnen worden, richtten Attila en zijn team zich de afgelopen jaren op het reclasseringswerk in Nederland. “We hebben met een hele brede blik gekeken naar het werk van de reclassering. Zo hebben we grip gekregen op de maatschappelijke impact van het werk. Daarbij hebben we verder gekeken dan klassieke indicatoren, zoals: hoeveel trajecten doorliep de reclassering met mensen die in aanraking kwamen met justitie? En: was er daarna wel of geen sprake van recidive, waarbij mensen terugvielen in strafbaar gedrag? Wij zijn daar een stap verder in gegaan. Het draait niet alleen om de vraag of iemand terugvalt in strafbaar gedrag, maar ook wat de frequentie van dat gedrag is. Als mensen van een hoge naar een lage frequentie van strafbaar gedrag gaan, of van zware naar lichte delicten, dan is ook dát een positieve verandering. En wanneer beide bewegingen tegelijk te zien zijn, maakt iemand een grote sprong. Het blijft recidive, maar de maatschappelijke kosten dalen enorm.”

Gezondheidskosten

In het evaluatieonderzoek van Attila en zijn team draaide het om de kosten van de reclassering versus de maatschappelijke baten ervan. “In feite hebben we in kaart gebracht: dit zijn de werkzaamheden van de reclassering en deze welvaartseffecten komen daaruit voort. De werkzaamheden kosten zoveel, maar de welvaartseffecten leveren de maatschappij dít op. Daarbij concludeerden we dat elke geïnvesteerde euro de maatschappij dus het dubbele oplevert. En mogelijk zelfs meer, omdat we een aantal baten nog niet eens volledig hebben kunnen kwantificeren. We hebben conservatief gewerkt om overschatting te voorkomen.” De extra baten zouden volgens Attila bijvoorbeeld kunnen gaan over de post vermeden gezondheidskosten door reclasseren. Als het bij iemand lukt om verslavingsproblematiek in de hand te houden, kan daarmee mogelijk ook de inzet van de ggz of andere medische hulp worden vermeden. “Het kan al snel gaan om een substantiële besparing van maatschappelijke kosten. Dat vergt nader onderzoek. De achterliggende data zijn complex en er is niet altijd een direct causaal verband met de effecten van reclassering te leggen.”

Vermeden slachtoffers

Wel lukte het al om de baten rond vermeden slachtoffers in kaart te brengen. Wordt er geen delict gepleegd, dan is er ook geen slachtoffer. “In het nieuws zien we vooral wat misgaat: nieuwe misdrijven, rechtszaken en slachtoffers. Wat zelden het nieuws haalt, zijn de delicten die juist niet plaatsvinden, door begeleiding en toezicht van de reclassering. Daarmee blijven potentiële slachtoffers bespaard.” Voor die post maakte het team een wederom bescheiden raming. Naar verwachting zal ook die raming in de toekomst forser uitpakken. Het geeft een eerste idee van de mechanismen en het te verwachten volume. Ook heeft de declassering zelf baat bij meer inzicht in de onderzochte mechanismen, zegt Attila. “In de basis richt de reclassering zich primair op het veranderen van strafbaar gedrag. Daarbij gaat het om veiligheid. Daarnaast worden er meters gemaakt op re-integratie, maar onze analyse laat zien dat er kansen liggen daar nog meer mee te doen. Bijvoorbeeld door nog steviger in te zetten op positieve participatie in de maatschappij. Te denken valt aan toeleiding naar werk. Uiteraard voor de mensen voor wie dat relevant is. Ons onderzoek maakt duidelijk dat zelfs kleine aanpassingen of extra investeringen in de begeleidingsmethodiek van re-integratie van cliënten grote maatschappelijke effecten kunnen hebben. Het spreekwoordelijke laaghangend fruit. En in die mix van controle én re-integratie zit grote meerwaarde voor de maatschappij.”

Kansen

Voor het onderzoek werd voor de enorm pluriforme groep van reclassenten een typologie ontwikkeld, die er op gericht was dicht bij de mens te blijven. Door niet alleen te kijken naar strafbaar gedrag, maar ook de omgeving van de reclassent en de bereidheid van de reclassent om zijn gedrag aan te passen. “We wilden niet vervallen in grote algemeenheden als geslacht en leeftijd, maar juist preciezer kijken wat er gebeurt en nodig is om bij een reclassent tot verandering te komen. Daarbij is typologie geen doel op zich, maar een middel om beter te kunnen kijken naar wat mensen daadwerkelijk nodig hebben om van het huidige naar gewenste gedrag te gaan. Dat zou onderdeel kunnen zijn van vervolgonderzoek. Eerst hebben we ons gericht op de algehele kosten-batenanalyse, waar die één euro is twee euro-conclusie uit kwam. Daarbij reiken we niet alleen dit soort conclusies, maar vooral ook een onderligger voor gesprek aan. Die geeft de reclassering hopelijk nog beter inzicht in de wegen die men kan bewandelen om maatschappelijke waarde te leveren: welke trajecten kunnen versterkt worden, waar liggen kansen?”

Van grote betekenis

Terugkijkend op acht jaar praktijkonderzoek, met een zeer concrete opbrengst, zit het plezier niet alleen in het opleveren van een onderzoeksrapport, aldus Attila. “Nee, dit gaat ook over het gevoel relevant te zijn. Iets dat we op zoveel momenten in het traject hebben ervaren. Het zijn de momenten waarop je overlegt met professionals uit die praktijk. Momenten waarop je als team kunt teruggeven waar je mee bezig bent. Andersom kun je ook een reactie van die professionals vragen. Wij proberen te begrijpen wat zij doen en waarin zij meer inzicht willen krijgen. We horen terug dat dit onderzoek hen de mogelijkheid geeft te reflecteren op hun eigen werk. Dat is heel waardevol. Er is een groot wederzijds belang. Door intensief met elkaar op te trekken en elkaar te versterken, heeft zo’n traject bij voorbaat al maatschappelijke impact.” Dat kwam ook terug bij de prijsuitreiking, vertelt hij. Het team kreeg te horen dat het onderzoekstraject al van grote betekenis is geweest voor de Nederlandse beroepspraktijk. Aan de horizon gloort bovendien een vervolg. Langzaam maar zeker richt Attila met zijn team nu ook de blik op het buitenland, om te kijken of het ontwikkelde raamwerk met de onderliggende structuur ook toepasbaar is op andere landen. Net als op andere sectoren, waarvan het relevant is de maatschappelijke impact te kwantificeren en zodoende aantoonbaar te maken. “We hopen met dit onderzoek te laten zien wat de maatschappelijke waarde van reclasseren is. Maar ons raamwerk kan ook toepasbaar zijn op andere sectoren. Er is nog veel meer mogelijk.”

Groepsfoto, v.l.n.r.: Michel Linnebank, Douwe Duijnstee, Anouk Visser en Attila Németh.

Fotografie Attila Németh: Thomas Busschers - Dienst Marketing Communicatie