Lonneke Siegers bouwt met PD-onderzoek aan kansrijke omgevingen voor jongeren: ‘Iets dat we zijn kwijtgeraakt’

Voordat Lonneke Siegers in dienst kwam bij Gemeente Ede, was ze zelf werkzaam in de jeugdzorg. En juist op het kantelpunt, waarbij het Rijk in 2014 besloot de jeugdzorg bij gemeenten neer te leggen, zette Lonneke zelf ook een de stap naar de overheid. Om gemeenten te helpen met het inrichten van de gedecentraliseerde jeugdzorg. Zo bezag Lonneke het vakgebied en haar rol van beide kanten. Eerst als hulpverlener, daarna als ambtenaar. Ook zag ze hoe de jeugdzorg, en daarmee de positie van kinderen, ouders en betrokken professionals de afgelopen jaren landelijk steeds verder onder druk kwam te staan. Hoe het systeem vastliep. “Wat is er nu echt nodig, om het tij te keren,” vroeg ze zich af.

In de laatste fase van haar master Healthcare and Social Work bij Saxion werd Lonneke benaderd door lector Margriet Braun, met de vraag of ze interesse had een onderzoeksvoorstel in te dienen voor een Professional Doctorate-traject bij Saxion. Lonneke: “Tijdens het schrijven van mijn meesterproef ging ik nadenken over dat onderzoek. Even dacht ik: dit is misschien wel een hele grote opgave. Tegelijkertijd ging mijn hart er sneller van kloppen en zag ik een enorme kans om mijn werkpraktijk te verbinden met een onderzoek naar jeugd en jongeren. Ik houd gewoon heel erg van de praktijk. Dus toen ging ik dromen. Over wat ik zou willen veranderen en verbeteren. Mijn voorstel werd uitgekozen, waarna het balletje ging rollen.”

Enorme lawine

In augustus 2024 startte Lonneke met haar PD-traject, waarvoor ze van Gemeente Ede vier jaar de ruimte krijgt om fulltime onderzoek te doen naar hoe jongeren kunnen opgroeien in een kansrijke omgeving. “We hebben als gemeente natuurlijk vele opdrachten gekregen om te zorgen voor het welzijn van onze inwoners. Het is een hele uitdagende opdracht om jeugdhulp te organiseren. Je kunt dat technisch goed inrichten, maar tegelijkertijd zie je een enorme lawine op je afkomen. De vraag naar jeugdhulp blijft maar groeien, de kosten blijven toenemen. Ondertussen laten alle rapporten zien dat er meer zorgen zijn over kinderen en jongeren. En ouders ervaren die zorg ook. Uit onderzoek blijkt dat één op de vijf ouders tegenwoordig een parental burn out heeft. Ze voelen zich overbelast door het opvoeden.”

In diezelfde rapporten zag Lonneke hoe belangrijk het is een maatschappelijke dialoog te voeren over de context waarin jongeren opgroeien. Maar, zo zegt ze, hoe doe je dat in een systeem dat landelijk al vastgelopen is? “Los van de jeugdhulp voor kwetsbare gezinnen, moeten we een veel fundamentelere insteek kiezen. Ons afvragen wat voor maatschappij we willen zijn en…wat onze kinderen echt nodig hebben. Dat was direct één van de grote uitdagingen van mijn PD-traject: wat is het vertrekpunt? We weten dat sociale verbondenheid niet als meest invloedrijke factor op gezondheid wordt ervaren. Maar uit 70 studies onder 3,4 miljoen mensen, blijkt juist dat sociale steun met stip op één staat. Het heeft een groter positief effect op gezondheid dan niet-drinken, het hebben van een gezond gewicht of het beoefenen van een sport.”

Groter geheel

Voor haar onderzoek richt Lonneke zich de komende jaren in Ede op twee wijken, elk met een eigen sociaal profiel. Daarvoor laat ze zich inspireren door het IJslands Preventiemodel. Dat laat bij uitstek de kracht van gemeenschapsvorming zien. In 1998 was 43% van de onderzochte jongerenpopulatie in IJsland onder invloed van alcohol of drugs, in een meetperiode van dertig dagen. Het onderzoeksmodel toont aan welke positieve effecten de directe omgeving op het welzijn en de gezondheid van jongeren heeft. “Daarin onderscheidt men vier leefomgevingen,” legt Lonneke uit. “Gezin, school, vrije tijd en peer group, zeg maar: je vriendengroep. Die omgevingen bevatten risicofactoren en beschermende factoren. Hoe veel tijd besteed je met je ouders? Maken ze afspraken met jou, of zelfs met andere ouders, over drinken? Het is zomaar één van de vele voorbeelden waaruit blijkt dat de kracht van de community er voor zorgt dat jongeren fysiek en mentaal gezonder worden. In IJsland liet het onderzoek na twintig jaar zien dat het middelengebruik afnam van 43% naar 7%. Juist omdat men de focus verlegde van het individu naar de omgeving, naar het sociale netwerk, waarbij jongeren sterker voelen dat ze onderdeel zijn van een groter geheel.”

Waar het IJslandse model zich richt op jongeren vanaf twaalf jaar, richt Lonneke zich met haar onderzoek in de twee wijken op de leeftijdsgroep nul tot 23 jaar. Ze ging in augustus 2024 van start en knipt haar traject in vier jaar op. Voor elk jaar komt een plan, in overleg met haar PD-begeleidingscommissie. Beide buurten in Ede zijn intensief betrokken, door participatief-actieonderzoek. In dit eerste jaar richt Lonneke zich op literatuuronderzoek rond verschillende leefomgevingen, om het model te verrijken voor opgroeiende kinderen van nul tot 23 jaar. Ook maakt Lonneke een start met het bouwen van gemeenschappen. “Daarvoor heb ik hulp gekregen van een klas studenten van de Hogeschool Ede. Zij voerden een signaleringsonderzoek uit, belden in beide wijken bij respectievelijk 600 en 700 huishoudens aan en vroegen inwoners, inclusief jongeren, naar hoe zij de genoemde vier leefomgevingen ervaren.”

Relevant zijn voor de buurt

Inmiddels zijn de data uit dat onderzoek besproken in de buurten en bracht Lonneke de resultaten terug naar persona’s, de gemiddelden in de buurt. Daarbij stelde ze buurtbewoners de vraag: ‘Herkennen jullie je hierin’. Die herkenning is er volop, legt Lonneke uit: “Een moeder zei: ‘Ja, dit is helemaal mijn dochter!’. Het gesprek met de buurt roept een vervolgvraag op: ‘Wat vinden jullie als buurt belangrijk? Waar gaan jullie mee aan de slag?’ In één van de buurten wilden bewoners een vervolgbijeenkomst om afspraken te maken. Iedereen neemt vijf bewoners mee naar die nieuwe bijeenkomst. In de andere buurt kreeg ik telefoonnummers van mensen. Ze zeiden: ‘Bel maar, wij willen relevant zijn voor de buurt. Wij willen iets doen in dat leven van die kinderen en jongeren.’ Ook zijn er ouders die zeggen: ‘Hoe zorgen wij er samen voor dat onze kinderen het goed hebben in de klas? Misschien kunnen we afspraken maken over telefoongebruik, over buitenspelen, over het tegengaan van pesten. Hoe kunnen we collectief verantwoordelijkheid nemen voor het welzijn en de gezondheid van onze kinderen?’. Iedereen die ik spreek, wordt enthousiast over dit thema. In essentie bouw je weer samen aan een sociale, rechtvaardige en inclusieve gemeenschap. Aan iets dat we zijn kwijtgeraakt. Het is daarom bijna tegen-cultureel, omdat onze maatschappij de afgelopen decennia steeds individualistischer is geworden.”

Ziet Lonneke verschillen tussen de beide buurten waarin ze onderzoek naar de effecten van een krachtige leefomgeving? “In de sociaal kwetsbare buurt, en ik zet die benaming direct tussen spreekwoordelijke aanhalingstekens, vinden bewoners dat er teveel over hen gesproken wordt als kwetsbaar, terwijl er juist een enorme kracht van die buurt uitgaat. Er zijn veel sociale lijntjes en er is meer onderlinge verbondenheid dan in de zogenaamd sociaal krachtige buurten. Wel vinden bewoners dat ze zelf te veel binnen hun eigen cultuur blijven. Ze hebben een verlangen naar verbinding met andere culturen en groepen in de buurt. Ook zien ze de school als een centrale plek voor ontmoeting en ontwikkeling, voor het vervullen van een buurtfunctie. Heel mooi is dat.” In de zogenaamd sociaal-krachtige wijk, zo zegt Lonneke, geven kinderen aan dat ze zich niet altijd prettig voelen om buiten te spelen. Liever gaan binnen zitten gamen, terwijl hun ouders juist graag willen dat ze naar buiten gaan. Ouders willen daar samen afspraken over te maken, terwijl ze denken dat het een no go is om je met de kinderen van een ander of  te bemoeien. “Maar het is goed naar elkaar om te kijken. In veel gezinnen moeten ouders fulltime werken om financieel het hoofd boven water te houden. Er is gebrek aan tijd en aandacht, dus wordt de kracht van het collectief belangrijker.”

Concrete handreikingen

In haar rol als ambtenaar en als PD-kandidaat is ze geen opbouw- of sportwerker, zegt Lonneke. “In de jeugdoverleggen in de gemeente Ede zit ik natuurlijk met partners uit de sociale basis: de jongerenwerkers, de sportservicewerkers, de mensen uit het domein Veiligheid. En ja, we hebben als gemeente een subsidierelatie met hen, maar zitten als volwaardige en gelijkwaardige collega’s om tafel. Ik zie veel bevlogenheid, aan beide kanten.” Die bevlogenheid voelt ze zelf ook. Ze ervaart het als zeer waardevol om zich vanuit de gemeente vier jaar op dit onderzoek te mogen richten. Dat onderzoek moet verschillende concrete resultaten opleveren, waaronder een artikel voor een wetenschappelijk tijdschrift, voor een vakblad. Net als tools waar de praktijk wat aan heeft. “Zowel onze partners als wij als gemeenteambtenaren,” aldus Lonneke.

Slotvraag: wordt hier in Nederland in de breedte al meer mee gedaan? “Er gebeurt veel op kleine schaal, maar zelf ben ik nog geen model tegengekomen waarmee een gemeente op deze manier samenwerkt met buurten en inwoners. Ik hoor veel dat inwoners vinden dat gemeentes hierin een rol moeten spelen, maar niemand weet hóe. Dus het hoe is nieuw, maar dat de urgentie er is, daar twijfelt niemand aan. Als we de wisselwerking tussen het individu en omgeving centraal stellen, komen jongeren weer tot hun recht. Laten we dat weer gaan cultiveren. Ik ben er van overtuigd dat we elkaar ten diepste nodig hebben, om goed en gezond te kunnen leven.”

Fotografie: Thomas Busschers - Dienst Marketing Communicatie