Column: De Dalton-, Montessori- en Jenaplanonderzoeksgroepen: 'Iedereen steekt er wat van op!'

Samen met de onderzoekers van het lectoraat heb ik een doel voor ogen. Wij willen bijdragen aan de kwaliteitsverbetering van het traditioneel vernieuwingsonderwijs. We doen dit door leraren te helpen reflecteren op hun werk aan de hand van praktijkonderzoek. Cruciaal hierin is dat leraren van en met elkaar leren. Nu wordt er al veel praktijkonderzoek gedaan door leraren. Maar helaas worden de ontwikkelde kennis en inzichten nauwelijks gedeeld. Daarom zijn we dit schooljaar gestart met de Dalton OnderzoeksGroep (DOG), de Nederlandse Montessori Onderzoeksgroep (NMO) en sinds kort met de Jenaplan OnderzoeksGroep (JOG). Deze groepen vormen een laagdrempelig platform waarin leraren hun praktijkonderzoek bespreken, elkaar informeren en samen onderzoek kunnen doen. 

Onderzoek door leerkrachten

Er wordt volop onderzoek gedaan door leraren die werkzaam zijn in het traditioneel vernieuwingsonderwijs. Er staan altijd wel interessante artikelen in Daltonvisie, Montessori Magazine of Mensenkinderen waarin een leraar zijn of haar onderzoek beschrijft. Ik heb diverse leraren mogen begeleiden die, in het kader van hun studie, een onderzoek uitvoerden op hun school. Indrukwekkend materiaal, omdat deze praktijkonderzoekers grondig hebben nagedacht over wat ze willen onderzoeken, waarom en hoe ze dat doen. Zo zijn er daltonleraren met motivatietheorieën in de weer om te onderzoeken welke interventies ze kunnen doen om de intrinsieke motivatie van leerlingen aan te wakkeren; wordt onderzocht hoe daltonleerlingen de kernwaarde reflectie zien, omdat we niet weten wat het perspectief van leerlingen hierop is, en wordt er gekeken hoe daltonleraren bezig zijn met het bevorderen van zelfregulatie en executieve functies, gezien het belang van zelfverantwoordelijk werken in het daltononderwijs. Montessorileraren zijn aan de slag met onder meer het onderzoeken van formatief evalueren, het onderzoeken van zelfregulatie bij zwakke lezers, het beantwoorden van de vraag of het montessorionderwijs zelfregulerend is en het nagaan of het montessorionderwijs bevorderend is voor de executieve functies. Met stamgroepleiders uit het jenaplanonderwijs zijn we bezig met het vormgeven van burgerschapsvorming en met het onderzoeken van mogelijkheden om het ondernemend leren van leerlingen te stimuleren. 

Niet goed genoeg

'Ik weet niet of mijn onderzoek goed genoeg is' en 'ik heb voor mijn studie een onderzoek moeten doen, maar dat verdween vervolgens in een la!' Dat sommige leraren aangeven onzeker te zijn over de kwaliteit van hun onderzoek en dat opbrengsten uit praktijkonderzoek vaak niet verder actief worden verspreid en gedeeld is jammer. Er is namelijk geen enkele reden om te twijfelen over de meerwaarde van het praktijkonderzoek dat leraren doen. Ja inderdaad, het onderzoek is van een beprekte omvang omdat de studie vaak alleen op de eigen school is gedaan. En ja, de gebruikte onderzoeksinstrumenten zijn niet altijd even valide en betrouwbaar. Maar laten we ons hier niet door van de wijs brengen. Dit zijn namelijk criteria die gelden voor wetenschappelijk onderzoek. En het doel van wetenschappelijk onderzoek is heel iets anders dan wat we met praktijkonderzoek beogen. Leraren willen de praktijk verbeteren, wetenschappelijke studies willen algemeen geldende uitspreken doen over bepaalde onderwijssituaties. 

Het resultaat

De belangrijkste opbrengst van praktijkonderzoek is dat het iets teweegbrengt in je eigen klas, op je school en met betrekking tot je eigen leerproces als leraar. Het doen van praktijkonderzoek zet je aan het denken over je onderwijs en dat is al winst: je stelt onderzoeksvragen, je verdiept je in de wetenschappelijke literatuur, je observeert je eigen praktijk door een onderzoeksbril, je ontwikkelt onderwijsmaterialen die je kunt onderbouwen, je verzamelt gegevens die antwoord geven op de vragen die je zelf stelt en je denkt na over wat de implicaties zijn van je bevindingen voor je onderwijspraktijk. En vooral dat laatste is belangrijk: leraren in het traditioneel vernieuwingsonderwijs zijn meesters in het vertalen van onderzoeksbevindingen naar de onderwijspraktijk. Daar kunnen sommige onderwijswetenschappers (waaronder ik) zelfs een puntje aan zuigen. Iedereen steekt er dus wat van op, laten we dus vooral van en met elkaar leren door te delen. 

Proberen is leren

In de DOG, NMO en JOG hebben we al heel wat praktijkonderzoek en ervaringen met elkaar gedeeld. Hoe mooi is het om deze kennis en ontwikkelde materialen te kunnen delen met collega's die in hetzelfde schuitje zitten of hebben gezeten?! En dan niet alleen de dingen die goed gingen tijdens je onderzoek, maar vooral ook die zaken die minder goed (of zelfs fout) zijn verlopen. Onderzoek dat volledig gesmeerd verloopt of waar niks op af valt te dingen ben ik nog niet tegengekomen: onderzoeksopzetten worden afgekeurd, niet genoeg leerlingen hebben je vragenlijst ingevuld, data raken kwijt (helaas heb ik dit zelf meegemaakt), leraren werken niet volgens je aanpak en planningen worden met voeten getreden. Het komt allemaal voor, niets nieuws onder de zon. Maar juist dit soort ervaringen vormen een vruchtbare bodem voor een diepgaande reflectie en geven je de nodige bagage om je praktijkonderzoek te optimaliseren. Een leraar zonder vrees deelt ook deze ervaringen met anderen, om samen te werken aan het verbeteren van het traditioneel vernieuwingsonderwijs door praktijkonderzoek.

De volgende bijeenkomsten van de onderzoeksgroepen voor leraren uit het traditioneel vernieuwingsonderwijs:

• Dalton OnderzoeksGroep: donderdag 16 mei van 16.00 - 18.00 uur bij Daltonschool De Klipper in Berkel en Rodenrijs. Meld je aan bij Vera Otten.
• Nederlandse Montessori Onderzoeksgroep: 23 mei (11.00-13.00 uur), 18 september (10.00-12.00 uur), 13 november (10.00-12.00 uur), 15 januari 2020 (10.00-12.00 uur), 11 maart (10.00-12.00 uur) en 20 mei (10.00-12.00 uur). Meld je aan bij Jaap de Brouwer.  
• Jenaplan OnderzoeksGroep: 3 of 11 september (vanaf 17.00 uur) bij De Haeve, Waterstraat 5 te Zutphen. Meld je aan bij Jaap Meijer.