Een arm om je heen, knuffelen in bed of een praatje bij de koffieautomaat: intimiteit is voor iedereen anders en bovendien niet iets waar je het iedere dag over hebt. Met het RAAK-project ‘Intimiteit en Seksualiteit in de ouderenzorg’ hopen Saxion en haar partners de behoeften van zorgprofessionals, ouderen en hun naasten op dat gebied bespreekbaar te maken. Studenten van het Smart Solutions Semester bedachten daarvoor enkele effectieve instrumenten.
Project ‘Intimiteit en seksualiteit in de ouderenzorg’
In juni 2019 slaan de Saxion, landelijke kennisorganisatie voor langdurige zorg Vilans, kenniscentrum seksualiteit Rutgers, ontwerpstudio Panton en communicatiebureau DialogueTrainer de handen ineen om met behulp van een RAAK-subsidie twee jaar lang onderzoek te doen naar de wensen en behoeften van zorgprofessionals, ouderen en naasten rondom het bespreekbaar maken van intimiteit en seksualiteit. Het doel van het onderzoek is om een persoonsgerichte methodiek te ontwikkelen en deze te testen binnen Zorggroep Solis, TriviumMeulenbeltZorg, ZuidOostZorg, Zorgspectrum Het Zand en Livio. Daarnaast willen de partners zorgvragen rondom intimiteit en seksualiteit signaleren en methodisch bespreekbaar maken. Vanuit Saxion participeren de lectoraten Verpleegkunde en Industrial Design en zijn onderzoekers Karin Voortman en Jos Thalen het meest inhoudelijk betrokken bij het project.
Het is een precair onderwerp, aldus Noëlle Sant. Als expert intimiteit en seksualiteit bij Vilans is zij projectleider van ‘Intimiteit en Seksualiteit in de ouderenzorg’. Ze ziet dat bewoners van verpleeghuizen vaak volledig afhankelijk zijn van het zorgpersoneel. “En dan is de behoefte die je eventueel hebt niet altijd te realiseren. Of je moet er echt om vragen: sla eens een arm om me heen. Dat is voor veel mensen een hele hoge drempel. Voor zorgprofessionals vergt het weer inlevingsvermogen om te vragen: goh, waar heeft u behoefte aan? Het moet eigenlijk echt een momentje zijn en dat hangt af van zoveel factoren. Dat heeft met mensenkennis te maken, maar het is ook te trainen.”
Ze merkt dat door de uitbraak van het coronavirus het onderwerp extra actueel is. “Ik denk dat mensen bewuster worden dat intimiteit toch wel heel belangrijk is. Het woord huidhonger is afgelopen periode al een paar keer gevallen in de krant: letterlijk de behoefte aan fysiek contact, aangeraakt worden. De ouderen worden natuurlijk nog wel gewassen, maar dat is toch anders dan dat iemand naast je komt zitten en even over je hand wrijft.”
Fotokaarten en posters
Om zoveel mogelijk data te verzamelen houden de onderzoekers en studenten interviews met zorgvragers, naastbetrokkenen en zorgprofessionals. Ook Creative Business-student Emily Klein Wolterink werkte afgelopen jaar aan het project tijdens het Smart Solutions Semester. Met behulp van fotokaarten, die ze samen met medestudenten ontwierp en waarop intieme situaties staan afgebeeld, ging ze het gesprek aan over wat intimiteit voor de geïnterviewden inhoudt. “En daar kwam heel veel emotie bij los”, vertelt Emily. “Sommige mensen begonnen spontaan te huilen. Die misten hun partner of konden niet meer samen in één bed slapen.”
Dat het voor hen net zo’n makkelijk onderwerp wordt om over te praten als slapen en naar de wc gaan. Als je partner is overleden, waar je meer dan veertig jaar mee samen was, en daar geen aandacht aan wordt besteed in het verpleegtehuis, kun je daar heel ongelukkig van worden.
Voor de zorgprofessionals hingen ze posters met prikkelende vragen (Vind jij dat jouw collega’s dezelfde visie op intimiteit moeten hebben? Heb jij cliënten die graag aangeraakt worden?) op in de koffiekamer. Zij konden vervolgens hun mening delen door post-its op de posters te plakken. “Waar zij er eerst niet zoveel mee te maken wilden hebben, hielden ze zich op een gegeven moment steeds meer met de posters bezig. Dan reageerde die met een post-it weer op de één, en dan weer iemand op de ander. Het bracht het gesprek over dit onderwerp echt op gang.”
Juiste match
“Waanzinnig”, noemt Noëlle het aandeel van de studenten. “Ontzettend waardevol. Wat ik er zo ontzettend leuk aan vind is dat ze zo creatief zijn, juist ook door de interactie tussen de studenten van verschillende opleidingen.” Ook zij zag dat de fotokaarten veel teweegbrachten bij de bewoners. “Maar er zijn ontzettend veel manieren die kunnen helpen bij het bespreekbaar maken van intimiteit en sexualiteit: vragenlijsten, filmpjes en dus ook fotokaarten. Wat bij de één werkt, werkt bij de ander niet. We willen zorgen dat er een juiste match ontstaat tussen de professional en de bewoner en daar het juiste instrument aan koppelen, zodat ze op een goede manier met elkaar in gesprek gaan.”
Levensgeluk bevorderen
Emily is blij dat ze een bijdrage heeft mogen leveren aan het project. “Ik vond het heel erg uitdagend. Ik heb eerder enkele leuke stages gelopen waar ik veel aan heb gehad, maar nu werkte ik echt samen met studenten uit andere vakgebieden. Daar heb ik heel veel van geleerd. Als ik straks klaar ben met studeren, zou ik hier wel iets mee willen doen: social design of complexe vraagstukken in het sociale domein.”
Uiteindelijk hoopt ze dat het project ervoor zorgt dat intimiteit en seksualiteit voor ouderen bespreekbaar wordt. “Dat het voor hen net zo’n makkelijk onderwerp wordt om over te praten als slapen en naar de wc gaan. Als je partner is overleden, waar je meer dan veertig jaar mee samen was, en daar geen aandacht aan wordt besteed in het verpleegtehuis, kun je daar heel ongelukkig van worden. Maar het kan ook zijn dat je als zorgprofessional net ergens binnen komt lopen als iemand met zichzelf bezig is. Als alle betrokkenen met dat soort dingen goed om weten te gaan zonder dat het ongemakkelijk wordt, zal dat ongetwijfeld weer iets bijdragen aan het levensgeluk van ouderen.”
