Saxion-onderzoeker ontwikkelt tool om oplossingen voor pesten bespreekbaar te maken

Hoi Renske, waar heb je precies onderzoek naar gedaan?

“Met de invoering van de wet passend onderwijs in 2014 kwamen steeds meer kinderen met gedragsproblemen in het regulier onderwijs terecht. Dat geeft extra belasting voor de leerkrachten, die daardoor niet alleen goed onderwijs moeten geven, maar zich ook bezig moeten houden met het vormen van een sociale klas. Daar komen speciale vaardigheden bij kijken. Tijdens mijn promotieonderzoek heb ik geïnventariseerd wat er in de reguliere klas gedaan wordt op het gebied van sociale inclusie voor leerlingen met gedragsproblemen. Deze doelgroep ervaart meer problemen met de aansluiting binnen de klas. Doordat ze anders reageren in sociale situaties worden zij sneller gepest of buitengesloten.”

Hoe heb je dat aangepakt?

“Eerst heb ik verkend wat sociale inclusie nou eigenlijk is volgens de literatuur. Hoe kun je dat in de klas realiseren? Het blijkt dat daar na al die jaren onderzoek nog steeds problemen mee zijn. Vervolgens heb ik met enkele focusgroepen met leerkrachten bepaalde casussen behandeld en gekeken welk advies zij elkaar gaven als ze te maken kregen met leerlingen met gedragsproblemen die te maken kregen met pesten of sociale uitsluiting.”

Wat viel daarbij op?

“Dat, ondanks de verschillende casussen en problematiek die behandeld werden, er telkens dezelfde adviezen werden gegeven. Een one-size-fits-all-benadering en dus niet echt op maat. Ook stelde niemand voor: laten we aan de leerlingen zelf vragen welke ideeën zij hebben, hoe het beter kan. Omdat dat ons zo bezighield, zijn we interviews gaan doen met kinderen uit de doelgroep. Daaruit kwamen enkele oplossingen naar voren die zij prettig zouden vinden. Vervolgens zijn we verder in gesprek gegaan: wat heb je nodig, waar gaat het fout? Het blijkt dat veel leerlingen denken dat de leerkracht ze straf zal geven als ze om hulp vragen, dat het aan hen ligt. Ze kiezen ervoor om zich terug te trekken of van zich af te slaan, want dat is veiliger dan aan iemand vragen om met je te spelen omdat je je alleen voelt. Dat waren wel typische uitspraken.”

Wat hebben jullie met die antwoorden gedaan?

“Op basis van die gesprekken hebben we een tool ontwikkeld die als gespreksstarter kan dienen bij jonge kinderen. De tool bevat kaartjes met oplossingen voor pesten of sociale uitsluiting, zoals hulp vragen, klasgenoten die voor je opkomen, maar ook schoppen of schelden. Deze oplossingen moeten ze sorteren op volgorde van meest prettig naar minst prettig, waardoor elke oplossing dus nauwkeurig wordt gewogen. Dat is uiteindelijk het belangrijkst: dat leerlingen iedere oplossing voor zichzelf afwegen en je daarna daarover het gesprek met ze aan kan gaan. Wat heb je nodig om te zorgen dat je de oplossing die jij fijn vindt kunt gebruiken?”

Wat wordt er nu met deze tool gedaan?

“We willen nu kijken hoe we dit eventueel binnen de pabo of bij basisscholen een plekje kunnen geven. Veel scholen waren enthousiast, maar toen brak de coronacrisis uit, dus hadden ze andere prioriteiten. Er is flyermateriaal beschikbaar en ik word momenteel regelmatig gevraagd om workshops te geven over dit onderwerp, dus ik hoop dat het opgepakt wordt. Deze tool is ook goed te gebruiken om met leerlingen over andere onderwerpen te praten, zoals over scheidingen bij ouders.”

Waar ben je nog meer mee bezig?

“Met mijn huidige project, iSelf, hebben collega’s in samenwerking met leerkrachten een interventie ontwikkeld om de professionalisering van leerkrachten te verbeteren omtrent het zelfsturend leren van leerlingen. Mijn bijdrage aan het project is om het perspectief van de leerlingen centraler te gaan plaatsen: welke strategieën vinden leerlingen prettig en hoe willen ze deze strategieën aanleren? Het is nu vooral de leerkracht die bepaalt. We hebben ons een manier aangeleerd hoe zelfsturend leren te leren is, maar is dit voor de leerlingen wel de passende manier? Ook hier komt dus weer mijn stokpaardje naar voren: luister naar het kind, zodat het onderwijs aansluit bij hun behoeften. Dit is eigenlijk het hele idee van passend onderwijs.”

Wat adviseer je docenten in het hoger onderwijs om in tijden van corona sociale uitsluiting te voorkomen?

“In het hoger onderwijs gaat het misschien minder over pesten, maar inderdaad meer over sociale aansluiting. Nu helemaal, met het online onderwijs. En dan met name voor de studenten die daar al langer moeite hebben. Mijn advies aan docenten: wees je bewust van het feit dat groepsvorming nu lastig is. Besteed er echt aandacht aan en start het gesprek. Vraag na bij de studenten: waar hebben zij behoefte aan? Willen ze bijvoorbeeld in wisselende duo’s werken of toch graag met één persoon? Docenten moeten zeker niet hun eigen lijstje af gaan werken met dingen die je volgens hen hoort te doen, zoals goedbedoelde icebreakers. Deze kunnen te overprikkelend zijn en niet in lijn liggen met de behoeften van de student. Inventariseer daarom wat hun behoeften en suggesties zijn, zodat het onderwijs inclusief en studentgericht is.”