10 jaar Saxion FabLab Enschede: van vreemde eend in de bijt tot de ultieme werkplaats om te innoveren

Het is een spijtig bericht dat in beeld verschijnt als je de website van het Saxion FabLab Enschede momenteel bezoekt: ‘In verband met de landelijk aangescherpte coronamaatregelen is het FabLab niet toegankelijk voor bezoekers tot 15 maart.’ Toegankelijkheid is op 7 maart 2011 namelijk een van de belangrijkste drijfveren achter de oprichting van het FabLab. Het uit Boston overgewaaide, inmiddels wereldwijde concept – oorspronkelijk bedoeld om mensen in achterstandswijken toegang te bieden tot technologie – vindt zijn weg al in 2007 voor het eerst in Nederland en vier jaar later opent Saxion, na een symbolisch bedrag te hebben betaald van 1 euro, het eerste lab van Overijssel.

Vreemde eet in de bijt

“Het doel was om een laagdrempelige, openbare werkplaats op te zetten”, vertelt Karin van Beurden, die tien jaar geleden als lector Product Design van het lectoraat Industrial Design de initiatiefnemer was en nog steeds betrokken is bij het FabLab. “Dat was ook een van de voorwaarden als je onderdeel wilde worden van de FabLab-familie: dat iedereen naar binnen mocht. Daarmee waren we, in het toen nog redelijk gesloten Saxion-bolwerk, een vreemde eend in de bijt. Dat maakte het baanbrekend.”

En dus werd het voortaan voor iedereen mogelijk om prototypes te ontwikkelen. “Want in het ontwerpproces is prototyping cruciaal”, vertelt Marike Lammers, die de eerste twee jaar projectleider was van het lab. “We zagen studenten bovendien bijna niet meer schetsen, terwijl ook dat een essentieel onderdeel is van productontwikkeling. In het FabLab konden ze gebruik maken van de modernste technieken."

Kruisbestuiving

Uiteindelijk zien Marike en Karin het FabLab van een bescheiden werkplaats, verstopt op de derde verdieping van Wolvecamp (Marike: “Voordat je 'm had gevonden, was je drie keer verdwaald”), uitgroeien tot een broedplaats van innovatieve ideeën in het Edith Stein-gebouw. Karin: “We hebben in de loop der jaren flink wat verschillende mensen over de vloer gehad. In het begin waren we heel erg gefocust op het binnenhalen van externe bedrijven en organiseerden we bijvoorbeeld bijeenkomsten rondom 3D-printen, waar het maximale aantal van 100 bezoekers op afkwam. Later hebben we ons veel meer op de student gericht. Nu zijn we ook veel dieper geworteld in de verschillende academies en dat veroorzaakt de kruisbestuiving die we eigenlijk wilden.”

Ondanks dat Marike alleen de eerste jaren actief was binnen het FabLab, kijkt ze met tevreden terug op de afgelopen tien jaar. “Wat ik vooral leuk vind, is dat het ons gelukt is dit neer te zetten binnen een onderwijsorganisatie als Saxion. Het was financieel een heel complex project, met drie verschillende geldstromen. Dat ken ik niet van andere projecten. Daar heeft de financiële dienst wel wat kopzorgen over gehad. Maar ik ben er trots op dat we er een slinger aan hebben gegeven en vanuit het niets een nieuw concept hebben opgezet.”

Sterker product neerzetten

Dat de opzet van het FabLab geslaagd is, kan ook Birgit Albersen beamen. Zij begon vorig jaar april als projectleider van het lab en werkte daarom tot nu toe voornamelijk vanuit huis. “Maar tijdens mijn sollicitatiegesprekken zag ik een mooie, bruisende plek, waar zowel studenten als ondernemers aan het werk waren”, vertelt ze. “Ik dacht echt: wow, mag ik hier gaan werken? En toen kwam het coronavirus. Dat heeft wel invloed gehad op mijn start, maar de wensen en ideeën die we met elkaar hadden blijven gewoon overeind.”

En dus gaat het FabLab volgens Birgit de komende tijd veelal op dezelfde voet verder. “Het blijft de ultieme werkplaats om te innoveren en te experimenteren. We willen veel taken voor het technisch praktijkonderwijs blijven vervullen, zodat studenten in de toekomst zelf ook onderlegd zijn om aan de slag te gaan. Daarnaast willen we in de toekomst een nog sterkere brug slaan tussen het FabLab en het bedrijfsleven. Dat bedrijven nog vaker bij ons binnenlopen met een idee en denken: laten we dit eens gaan vermarkten. Wij kunnen hen dan op weg helpen met het maken van een prototype en door samen te werken maken we meer aanspraak op subsidies, waardoor het potje alleen maar groter wordt. Daardoor kun je beter onderzoek en een sterker product neerzetten.”

Ook hoopt Birgit de banden met andere labs nauwer aan te trekken. “We hebben bij Saxion ontzettend veel mooie labs en werkplaatsen. Daar zitten echt pareltjes tussen en die mogen wel wat meer op de bühne komen. Het zou mooi zijn als de onderlinge samenwerking tussen die werkplaatsen nog beter wordt. Dat je voor een 3D-printje bij ons terecht kan en voor het sensortje bij de buurman, want voor de meeste innovaties is tegenwoordig meer dan één expertise of technologie nodig.”

Basisgedachte

Karin: “Je ziet bij de meeste FabLabs nu twee ontwikkelingen: het credo van How to make almost everything? wordt opgerekt naar How to grow?, ook door manufacturing, IT en nanotechnologie. De technieken beperken zich al lang niet meer tot enkel het 3D-printen. Daarnaast zie je dat de functie van FabLabs steeds meer wordt om maatschappelijke vraagstukken op te lossen, bijvoorbeeld op het gebied van zorg en duurzaamheid. Dat het FabLab een ding is van de stad, waar mensen met ideeën aan oplossingen werken. Dat is iets waar wij in mee moeten.”

“Waar ik heel trots op ben”, gaat ze verder, “is dat we ontzettend veel studenten en bedrijven hebben laten kennismaken met de nieuwste technologieën, zodat daar weer nieuwe innovaties uit voort konden komen. Ik hoop dat we dat met het FabLab kunnen blijven doen, want dat blijft uiteindelijk onze basisgedachte.”