Een mail van de bank die niet van echt te onderscheiden is, een zogenaamde ‘zoon’ die via WhatsApp zijn ouders vraagt om geld over te maken. De verhalen over online oplichting van ouderen zijn eindeloos. In het Smart Solutions-onderzoek ‘Elderly people and digital resilience’ hebben Saxion-studenten gezocht naar een oplossing om ouderen weerbaarder te maken tegen deze vorm van criminaliteit.
Onze wereld speelt zich steeds meer online af. Iedere dag brengen we uren door op onze laptop, smartphone of andere devices. Cybercriminelen spelen daarop in en proberen mensen op steeds andere manieren in de val te lokken. De voorbeelden zijn eindeloos. Van phishing mails tot WhatsApp- of helpdeskfraude. “Ouderen worden daarbij het hardst getroffen”, zegt student Verpleegkunde, Gezondheid & Technologie Tijmen Hutjes (23). “Zij hebben over het algemeen de minste kennis van de digitale wereld en zijn daarom vaak doelwit voor deze criminelen.”
Om ervoor te zorgen dat ouderen deze vorm van criminaliteit beter leren herkennen, hebben Saxion-studenten in het Smart Solutions Semester in opdracht van de gemeente Voorst de hoofden bij elkaar gestoken. “De focus lag op het beter beschermen van deze doelgroep tegen cybercriminaliteit”, legt Tijmen uit. “Daarvoor hebben we verschillende partijen benaderd; de politie, sociale instanties en natuurlijk ook de ouderen zelf. Hoe zien zij het probleem en wat denken ze nodig te hebben om zich hier beter tegen te kunnen wapenen? De informatie die we van de verschillende partijen kregen hebben we verzameld en geprobeerd om daarmee een oplossing te ontwikkelen.
Interessant onderwerp
Tijmen werkte in het onderzoek samen met onder meer Verpleegkunde, Gezondheid & Technologie-studente Laëlle Smid (20) en student Ondernemerschap & Retail Management Ruben Kayser (19). Het onderwerp sprak de studenten direct aan. “Op verpleegkundig gebied natuurlijk vanwege de doelgroep”, zegt Laëlle. “Daarnaast hoor je veel over cybercriminaliteit. Dat maakt het tot een interessant onderwerp.” Ruben sluit zich daarbij aan. “Bovendien vind ik het leuk om vanuit een probleem naar een oplossing toe te werken. Dat doe ik in mijn opleiding ook veel, alleen dan vanuit bedrijven.” Tijmen vroeg zich vooral af hoe het toch kan dat mensen telkens in de oplichtingstrucs trappen. “Zelf kan ik duidelijk zien dat iets spam is of een phishing mail. Maar ouderen kennelijk niet.”
Gebrek aan kennis
Tijdens hun onderzoek kwamen de studenten erachter dat vooral het gebrek aan kennis over het onderwerp een probleem is voor ouderen. Laëlle: “Er zijn steeds meer ouderen die weten hoe een computer of smartphone werkt, maar er zijn er ook genoeg die niet eens weten hoe je de mail opent of hoe je verbinding met wifi maakt. Zij hebben ook weinig kennis over cybercriminaliteit. Ze zijn goedgelovig, omdat de crimineel vaak veel informatie over ze heeft.”
Daarin schuilt ook het grote gevaar. Door social media als Facebook zijn er veel gegevens van mensen online te vinden. Criminelen gebruiken die informatie om zo geloofwaardig mogelijk over te komen op hun slachtoffers. “Op die manier wekken ze vertrouwen op”, zegt Ruben. “De criminelen noemen moeiteloos bepaalde privégegevens van de ouderen op, waardoor de slachtoffers in de overtuiging zijn dat ze echt de bank aan de lijn hebben.” Cybercriminelen proberen hun slachtoffers bovendien onder druk te zetten door een bepaalde urgentie te gebruiken. “Er wordt op een sneaky manier misbruik van ze gemaakt”, weet Tijmen. “Bijvoorbeeld door te dreigen dat iets binnen een bepaalde tijd moet gebeuren, omdat anders de bankrekening bevroren wordt. Of dat een besteld pakketje bij de douane ligt en je vijftig euro moet betalen om dit alsnog thuisbezorgd te krijgen. Ouderen zijn geneigd snel in dergelijke verhalen mee te gaan.”
Hulplijn
Zoals aangegeven hebben de studenten met verschillende instanties gesproken om tot een oplossing voor dit probleem te komen. Makkelijk ging dat niet altijd. Door drukke agenda’s was het bijvoorbeeld lastig om een meeting te plannen met het team Cybercriminaliteit van de politie. Een afdeling waar de studenten graag mee hadden gesproken. Maar met de informatie die ze verzameld hebben, zijn de studenten toch tot een eindproduct gekomen. “Het liefst zouden we nationaal een centraal nummer op willen richten waar ouderen terecht kunnen voor hulp nadat ze slachtoffer zijn geworden van cybercriminaliteit”, zegt Ruben. “Dat is voor nu te groot, daarom hebben we ons gericht op de gemeente Voorst. Ons voorstel is dat er binnen de gemeente een centrale hulplijn komt.”
Daarnaast stellen de studenten een maandelijkse cyberfolder voor. “Deze kan meegestuurd worden met het Voorster Nieuws, een lokale krant”, vervolgt Ruben. “In de folder moet informatie over cybercriminaliteit komen te staan, maar ook slachtofferverhalen en tips hoe ouderen deze vorm van oplichting kunnen herkennen. Het doel is om meer bewustwording te creëren, cybercriminaliteit onder de aandacht te brengen.”
Inspelen op laatste ontwikkelingen
De keuze om de folder op papier uit te brengen en maandelijks terug te laten keren is een bewuste, leggen de studenten uit. Tijmen: “Eerst wilden we de folder digitaal aanbieden, maar dat kan ook weer gehackt worden. Met een analoge oplossing is het lastiger sjoemelen.” “Door de folder maandelijks uit te brengen kan bovendien ingespeeld worden op de laatste ontwikkelingen”, vult Laëlle aan. “De manieren van cybercrime veranderen immers snel. In de folder kunnen we ouderen op de hoogte brengen dat er bijvoorbeeld een nepbrief of -mail van de Rabobank in omloop is, zodat ze daar scherp op zijn.”
Eind juni hopen de studenten hun onderzoek af te ronden en hun bevindingen aan te bieden aan het lectoraat Cyberveiligheid en de gemeente Voorst. Laëlle, Tijmen en Ruben hebben niet de illusie dat er met hun onderzoek een einde zal komen aan online oplichting. “Dat is niet haalbaar, want criminaliteit is van alle tijden. De daders vinden altijd wel weer nieuwe manieren”, zegt Ruben. “Maar met ons onderzoek hopen we wel een stuk bewustwording bij ouderen te creëren. Hopelijk lukt het daardoor om het aantal slachtoffers terug te dringen.”
