Kun je een kunstknie, -heup of zelfs een pessarium ter plekke in het ziekenhuis printen, als maatwerk voor een patiënt of als oefenmateriaal voor een arts? Saxion en partners onderzochten de mogelijkheden en ontwikkelden een 3D-geprint pessarium. Dat kan vrouwen bij een baarmoederverzakking meer gebruiks- en draagcomfort bieden, vertellen onderzoekers Anne Pasman en Wouter Weijermars.
“Eén op de vier vrouwen boven de veertig heeft een baarmoeder- of blaasverzakking. En na een bevalling betreft het zelfs één op de drie vrouwen,” vertelt Anne Pasman, onderzoeker bij het Saxion-lectoraat Industrial Design. Samen met projectleider en onderzoeker Wouter Weijermars, die vanuit het lectoraat ook bij het onderzoek 3D in ZGT (Ziekenhuisgroep Twente) betrokken was, vertelt ze meer over het project. “Het is een onderwerp waar vrouwen zelf niet vaak over praten. Er rust zelfs nog een aardige taboe op. Dat hoorden Wouter en ik allebei van onze eigen oma’s, toen we over ons project vertelden. In die generatie wordt er al helemaal niet onderling tussen vriendinnen over gepraat.” Een probleem dat veel vrouwen aangaat, maar zelden besproken wordt dus. Wat houdt de aandoening in?
Siliconen ring
“Normaal hangt de baarmoeder in een bepaalde hoek over de blaas heen. Bij een verzakking, als de bekkenbodemspier in combinatie met de banden die de baarmoeder op de plaats houden verslapt, gaat hij wat meer naar achter hangen. Er zijn verschillende gradaties," vertelt Anne. “Er is altijd buikdruk nodig om de baarmoeder te verzakken. Bij een extreme verzakking kan de baarmoeder naar buiten komen. Een verzakking veroorzaakt druk op de blaas en soms ook op de endeldarm. Dat kan voor allerlei klachten zorgen.” Voordat vrouwen gebruik gaan maken van een pessarium, een ring die vaginaal wordt ingebracht om de positie van de baarmoeder te verstevigen, kan het trainen van de bekkenbodemspier een oplossing bieden. Wouter: “Die spier kun je zien als een hangmat, die door oefeningen wat steviger kan worden. “Maar wanneer iemand uiteindelijk toch aan een pessarium toe is, brengt een huisarts of gynaecoloog de stijve siliconen ring dubbelgevouwen bij de patiënt in, waarna het pessarium zich weer uitvouwt om ondersteuning te bieden. Een vervolgstap kan nog een operatie zijn, om de verzakking te verhelpen.”
We hebben gekeken hoe we de passing konden verbeteren én of het zelfs mogelijk was om maatwerk te printen. Bijvoorbeeld voor tien tot twintig procent van de patiënten, bij wie dat nodig is. Dat zijn nog steeds erg veel vrouwen die er veel baat bij kunnen hebben.
Gebruiksvriendelijker pessarium
Het inbrengen van het pessarium is een handeling die door veel vrouwen als ongemakkelijk of oncomfortabel wordt ervaren, vertellen de onderzoekers. Ook wanneer de ring moet worden ingemeten of tijdens periodieke controles even wordt verwijderd, schoongemaakt en opnieuw ingebracht. In principe kunnen de meeste vrouwen het pessarium zelf inbrengen en het ook verwijderen om het tussentijds schoon te maken. Maar vaak ervaren ze daarbij een drempel. Vanwege hun leeftijd, of omdat ze het lastig of spannend vinden de handeling bij zichzelf te verrichten. Een gebruiksvriendelijker en comfortabeler vormgegeven pessarium zou vrouwen zodoende in de toekomst kunnen helpen. Het helpt ook de druk op de zorg te verlagen en hun zelfredzaamheid te vergroten. Dat was ook de insteek van het deelonderzoek, dat Saxion met de afdeling gynaecologie van Ziekenhuisgroep Twente het afgelopen jaar deed. Wouter: “We hebben gekeken hoe we de passing konden verbeteren én of het zelfs mogelijk was om maatwerk te printen. Bijvoorbeeld voor tien tot twintig procent van de patiënten, bij wie dat nodig is. Dat zijn nog steeds erg veel vrouwen die er veel baat bij kunnen hebben.”
Een 3D-geprinte ring die je samen kunt knijpen
De nieuwe ring bevat een 3D-geprint skelet en is gegoten in thermoplastisch polyurethaan (tpu), dat zich zo goed mogelijk naar het lichaam moet vormen. Het materiaal moet daarbij de juiste balans tussen stijfheid en flexibiliteit bieden. Ook werkt het pessarium anders dan het gangbare model. Het hoeft niet langer dubbelgevouwen te worden. Gebruikers kunnen de ring nu zijwaarts in elkaar duwen, waardoor de vorm platter blijft. In tegenstelling tot het oude pessarium, hoeft deze ring bij het inbrengen niet in het midden vastgehouden te worden. Dat kan ook aan één van de uiteinden. Het zorgt voor meer comfort bij het inbrengen. Anne: “We hebben echt de gebruiksvriendelijkheid van het pessarium onderzocht. Met kleine aanpassingen willen we voor vrouwen de drempel verlagen om het zelf in te brengen en te onderhouden.” Aanvullend keek het team daarom naar extra toevoegingen, zoals een touwtje dat in de ring gespannen is. Net als een haakje, dat kan helpen bij het inbrengen of verwijderen van de ring. Het illustreert dat goede aanpassingen niet per se enorm technisch zijn, maar juist als oplossing beter aansluiten op de daadwerkelijke gebruiksbehoeften. De aanpak van gebruiksgericht ontwerpen van het Saxion-lectoraat voorziet daarin. Anne: “We hebben het wel vaak over een oudere doelgroep. Dat zijn ook mensen die door artrose over minder knijpkracht in de vingers beschikken, mochten zij het pessarium zelf in willen brengen. We beseffen tegelijkertijd ook dat een grote groep vrouwen dat alsnog graag overlaat aan de gynaecoloog of de huisarts.”
Vien bleek een gouden greep. Niet alleen als oefenmodel, maar vooral ook als communicatiemiddel, in de gesprekken met vrouwen die bij het onderzoek betrokken waren, vertellen Wouter en Anne.
Oefenen op Vien
Interviews met gynaecologen, huisartsen, bekkenbodemtherapeuten en patiënten én een meeloop-dag door Anne op de poli, inspireerden uiteindelijk tot het maken van verschillende scenario’s rond het inbrengen, uithalen en passen van het pessarium. “Vervolgens hebben we een aantal prototypes gemaakt, die we voorlegden aan een gynaecoloog en vijf gebruikers. Zij mochten de nieuwe pessaria vervolgens uitproberen op Vien,” aldus Anne, doelend op een zelfgemaakt vrouwelijk onderlijf dat de onderzoekers als pas-model gebruikten. “Vien, de Verzakking” leggen ze uit, met een mix van humor en Twentse nuchterheid. Ze bedoelen het respectvol, maar een naam werkte wel zo praktisch, zeggen ze. Want Vien bleek een gouden greep. Niet alleen als oefenmodel, maar vooral ook als communicatiemiddel, in de gesprekken met vrouwen die bij het onderzoek betrokken waren. “We zagen het ongemak en de onzekerheid voor een groot deel verdwijnen, wanneer vrouwen op een onderlijf als Vien konden oefenen,” zegt Anne. “Het gaf hen vertrouwen en nam bij een aantal vrouwen de angst of scepsis over het gebruik van een pessarium weg. Zo dacht iemand ook dat het pessarium weg kon schieten, verder naar boven in de buikholte, een onterechte angst. Na het oefenen met Vien, hoorden we dat sommige vrouwen toch ook wel een pessarium wilden.”
We hebben het wel vaak over een oudere doelgroep. Dat zijn ook mensen die door artrose over minder knijpkracht in de vingers beschikken, mochten zij het pessarium zelf in willen brengen. We beseffen tegelijkertijd ook dat een grote groep vrouwen dat alsnog graag overlaat aan de gynaecoloog of de huisarts.
Medisch 3D-printen verder uitrollen in Twente
Hoe verder? Wouter: “Dit project heeft ons laten zien dat het mogelijk is met 3D-printen een gebruiksvriendelijk pessarium te maken. Daarnaast hebben we vanuit de andere werkpakketten van dit onderzoek, het 3D-printen in algemene zin binnen ZGT uitgerold. Die elementen nemen we mee in een nieuw tweejarig RAAK-publiek-onderzoek dat dit najaar van start is gegaan. Samen met ZGT, MST, Roessingh, OCON en Oceanz onderzoeken we aanvullend hoe we het 3D-printen van persoonsgebonden medische hulpmiddelen in de regio verder op de kaart kunnen zetten. Het is de bedoeling in Twente een ecosysteem van samenwerkingspartners te ontwikkelen, zodat niet iedereen opnieuw het wiel hoeft uit te vinden. We willen de technische kennis van het 3D-printen koppelen aan de medische kennis van de instellingen. Vanuit Saxion kunnen we onze regionale partners helpen die stappen te zetten.”
Eerste belangrijke stappen
Om het 3D-printen van medische hulpmiddelen structureel en op grotere schaal een plek in de ziekenhuizen te kunnen geven, speelt certificering mee. “Natuurlijk hebben we als partners daarin nog een heel proces te doorlopen, dat om zorgvuldigheid vraagt,” vatten Wouter en Anne samen. “Welke eisen worden er gesteld aan het materiaal? Hoe mag je de 3D-geprinte hulpmiddelen testen? In zo’n proces kijkt uiteraard een medisch-ethische commissie mee. En waar ligt de balans tussen het maken van maatwerk-objecten en het produceren van grotere aantallen standaard-prints? Dat laatste vraagt weer om een certificering als producent.” De eerste belangrijke stappen zijn gezet, concluderen de onderzoekers. “Uiteindelijk zou het fantastisch zijn om in Twente van elkaars kennis, ervaring en faciliteiten te kunnen profiteren om het 3D-printen voor medische doeleinden een enorme impuls te geven. Ons onderzoek naar een gebruiksvriendelijker pessarium, dat straks ter plekke in het ziekenhuis kan worden gemaakt, is daar een mooi voorbeeld van.”
Podcast
In deze audio hoor je Angelique Veenstra, gynaecoloog bij ziekenhuisgroep Twente en onderzoeker Anne Pasman van Hogeschool Saxion. Zij vertellen over de 3D-geprinte oplossing op maat voor verzakking baarmoeder en blaas.
3D in ZGT
Het onderzoek 3D in ZGT was mogelijk dankzij steun van TFF (Tech For Future) en een samenwerking tussen het Saxion-lectoraat Industrial Design (waarbij tevens onderzoekers Erik Goselink en Karin Voortman betrokken waren) en projectpartners Ziekenhuis Groep Twente, Gycon, Medisch Spectrum Twente, LAYaLAY, Oceanz en Universiteit Twente. Het vond plaats op initiatief van gynaecoloog Angelique Veenstra van Nieuwenhoven en lector Karin van Beurden.
Eerder onderzoek
Aan het project ging een onderzoek met het MST vooraf. Daarin stond centraal hoe 3D-printen geïmplementeerd kon worden in de dagelijkse ziekenhuispraktijk. Het succesvolle project resulteerde in een 3D-lab, waarvan het MST in het eigen ziekenhuis dagelijks gebruik maakt.
Vanuit die ontwikkelingen ontstond de vraag aan Saxion vanuit de afdeling gynaecologie van het ZGT, om samen onderzoek te doen naar een gebruiksvriendelijk pessarium. In een vooronderzoek, gefinancierd door KIEM, werden daarbij de wensen en eisen voor het pessarium in beeld gebracht. Saxion en partners wonnen vervolgens de innovation challenge van ZGT, waarna TFF het onderzoek een financiële impuls gaf door de onderzoekssubsidie te verhogen naar een bedrag van circa 100.000 euro.
